Rondom het paradijsverhaal

Enno Boeke, geboren 1910, is , tekenaar en kunsthistoricus, geDe Ì specialiseerd in de ikonografie van mythotogische en christelijke kunst.

In 1969 verscheen van hem Hoogte en diepte, bijbelse symboliek van dualisme en kringloop (

Rondom het paradijsverhaal ‘ bestaat uit twee gedeelten van heel verschillend karakter.

in deel toont schrijver aan dat met het eten van de boom der |kennis een zeer oude initiatierite wordt aangeduid,nl. de besnijdenis. Om de bijbelse religie totaal te laten zijn zouden volgens schrijver besnijdenis en doop met elkaar moeten worden gecombineerd, de besnijdenis echter in een symbolische vorm. .

In deel Il tracht hij duidelijk te maken hoe de christenen in de middeleeuwen en de tijd van de reformatie door middel van beelden en voorstellingen telkens weer hebben uitgedrukt dat jodendom en christendom, aarde en hemel, nacht en dag, wereldse en geestelijke macht gelijkwaardig zijn en dat ze samen een eenheid kunnen vormen, terwijl de christelijke leer N juist de nadruk legt op de tegenstellingen.

HET MAGISCHE CELIBAAT

In Genesis schept Ged de wereld in haar geheel. Hij schept licht en duusternis, hemel en aarde, land en water en alle mogelijke tegenstellingen. De wereld van Genesis is dualistisch. Weliswaar ontbreken aanvankelijk het kwaad en de dood, onmisbare factoren voor dualistisch leven. maar ze worden toch wel in de kiem geschapen. God plant in Eden de boom der kennis van goed en van kwaad en hij zegt tegen Adam, wijzend op de boom: ‘Ten dage dat gij daarvan eet zult gij sterven. Daarmee zijn kwaad en dood in principe gegeven. Nauwelijks w Eva uit de rib van Adam gevormd of het mensenpaar eet van de vrucht en hun dualistisch bestaan begint. Ze worden uit het paradijs verdreven om voortaan in de werkelijke wereld te leven.

In het Nieuwe Testament is de functie van God heel anders. Daar is hy de hemelse Heer die tegenover de wereld staat. Een andere godheid \ de wereldse heer geworden. Jezus noemt hem de ‘overste van deze wereld’ en bedoelt er de tegenstander van hemzelf en van God mee. Deze wereld wordt bewoond door de zondige mensheid, vooral door de joden. Jezus zegt tot de joden: ‘Gij zijt van beneden, ik ben van boven: gij zijt van deze wereld, ik ben niet van deze wereld’! Deze wereld is slecht. In de eerste brief van Johannes staat: ‘Hebt de wereld niet lief en hetgeen in de wereld is; indien iemand de wereld liefheeft, de liefde des Vaders is niet in hem. Al wat uit God geboren is, overwint de wereld.’2 En Jakobus schrijft in zijn brief: ‘Wie een vriend van de wereld wil zijn, wordt een vijand van God.'

De joden die ‘van deze wereld’ zijn, vormen in het Oude Testament het uitverkoren volk. God heeft hun wetten geschonken die andere volken niet kennen en hij manifesteert zich in hun geschiedenis - niet in de geschiedenis van andere volken. Alle andere volken dienen andere goden. die weliswaar goden zijn, alleen niet de ware. Voordat de Israëlieten de Wet ontvingen hebben ook zij aan andere goden geofferd. Jozua zegt tot zijn volk: ‘Aan de overzijde van de rivier (de Eufraat) hebben oudtijds uw vaderen gewoond ... en zij hebben andere goden gediend... Doet dan de vreemde goden weg, die in uw midden zijn, en neigt uw harten tot de Heer, de God van Israël.* In die tijd zwoer men trouw aan een god zoals men trouw aan een koning zweert. Andere volken hadden andere goden en andere koningen.

Volgens de zienswijze van de Israëlieten was de mensheid in twee groepen verdeeld, het volk van Jahweh en de heidenen. Deze stonden als tegenstellingen tegenover elkaar, Toen later Jezus verschenen was, gingen zijn volgelingen de mensheid in drie groepen verdelen: gelovigen, joden en heidenen. De heidenen waren vooral de Romeinen. Deze driedeling kon ook wel een tweedeling zijn, want joden en heidenen waren samen de tegenstanders van de gelovigen. Ze konden beiden tot het christendom worden bekeerd. Hun verschil bestond daarin dat de joden het christendom hadden voortgebracht, de heidenen niet. Jezus is uit joodse ouders met een joods verleden geboren en hij is later door joden gekruisigd, bijgestaan door Romeinen. Hij wordt het ‘licht der wereld’ genoemd en is dus de Heer van de dag. In de zienswijze van de christenen dienen de joden de Heer van de voorafgaande en van de volgende nacht. Ook de heidenen dienen de nacht, maar ze hebben aan de geboorte van Jezus geen deel en ook nauwelijks aan zijn dood.

In het Nieuwe Testament zijn de joden geen volk en nog minder een ras; wat ze zijn wordt uitsluitend door hun ideologie en door hun gedrag bepaald. We zouden ze tegenwoordig de rechtsen of de conservatieven noemen. Bovendien vervullen ze een symbolische functie. Tussen joden en gelovigen ligt een grens. Wie die grens overschrijdt wordt een gelovige, wie haar niet overschrijdt blijft jood. Als die grens de dageraad is zal dit moeten betekenen, dat er mensen bestaan die ondanks de dag geen deel hebben aan het licht. De joden zijn de schaduw in de dag. De schaduw is een rest van de voorafgaande nacht en de kiem van de volgende.

Het verschil tussen joden en christenen is essentieel, het verschil tussen joden en heidenen is relatief. In de eerste hoofdstukken van Genesis bestaat dit laatste nog niet en later begint het zich pas langzaam te ontwikkelen. De Israëlieten neigden al vroeg tot monotheïsme en ethische wetten, de meeste andere volken tot polytheïsme en dienst aan de natuur. Maar geen enkele neiging was absoluut. De God van de Israëlieten was weliswaar één, maar hij had vele aspecten; hij werd gediend met oogstfeesten en offers van dieren en broden, alsof hij zich in de natuur openbaarde. De goden van andere volken waren weliswaar vele, maar slechts een klein aantal van hen’ was bepalend voor de religie; bovendien waren er altijd ook ethische wetten.

Hier kwam nog bij dat Israëlieten en heidenen op een belangrijk punt met elkaar overeenstemden: ze beschouwden beide het leven op aarde tussen geboorte en dood als het ware goddelijke leven. Een hemels leven in het hiernamaals kenden ze niet, De christenen daarentegen zijn gaan geloven dat het tijdelijke leven op aarde alleen een voor ...