Waan en willekeur

Een prachtige verhalenbundel die diepe indruk op mij heeft gemaakt. Absoluut een aanrader.

In dit boek heeft de schrijver zes verhalen bijeen gebracht die zich afspelen ten tijde van de Tweede Wereldoorlog: of het nu een Duitse soldaat, een kind of een onderduiker is, allen ervaren hun levenslot als een beklemming en een nachtmerrie waaruit geen wakker worden mogelijk is. Maar de oorlog is slechts een catalysator voor hun noodlot, dat hen ook getroffen zou hebben onder andere omstandigheden. De titel 'Waan en Willekeur is dan ook bijzonder goed van toepassing: niemand heeft greep op zijn eigen leven en iedereen is overgeleverd aan de grillen van het toeval.
Het zijn bijna surrealistische en hallucinerende verhalen, die een letterlijk adembenemende sfeer scheppen van verlatenheid waarin de lezer meegetrokken wordt.
Ook de inleiding Creditorium is interessant, maar de verontschuldiging van de auteur daarin over zijn werk had achterwege kunnen blijven: deze verhalen hebben kwaliteit en verdienen daarmee bestaansrecht in de literatuur.
Alleen het verhaal Kuuroord detoneert enigszins: te sentimenteel en te eenduidig wijst het vooruit naar een afloop die voor de lezer allang voor de hand ligt. Maar de andere verhalen stijgen hier ver bovenuit.
De echo van Vestdijk en Reve is op de achtergrond te horen, bijvoorbeeld in het ijzersterke verhaal Endlösung, waarin de ontwikkeling en ondergang van een jongeman centraal staat, en ook die van Kafka in het openingsverhaal Voorbij de catacomben, maar Jansen heeft bovenal een eigen stem die zich mag laten horen. Deze bundel maakt nieuwsgierig naar meer en ander werk van deze auteur.

Waan en willekeur is een aangrijpende verhalenbundel waarin zes verschillende momenten uit de Tweede Wereldoorlog worden geschetst. We maken kennis met een diversiteit aan personages, personages die krachtig neergezet worden. Zoals de kille Nederlandse soldaat uit het openingsverhaal Voorbij de catacomben, de aandoenlijke kleuter Xavier in Kuuroord en de tragische jongeling Arthur Rosenthal in het ondergangsverhaal Endlösung. De raadselachtige protagonist Johan Kasper Smitt van de novelle Acte Gratuit, de desolate Duitse militair Karl Weissmann uit Kétyner Graben en de opstandige adolescent Wessel Holslag uit het verzetsdocument Aankomst in Arcadië.

“Alsof de zon alle zuurstof ontrok. Alsof de hitte alles verstikte.”

Verhalen die evengoed de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog belicht maar net op een andere wijze dan gewend. Verhalen over mensen die door de willekeur in een onverwachte situatie terechtkomen. Geschreven in mooie samengestelde zinnen, woorden met zorg uitgekozen. In elk verhaal voelen we de argwaan en achterdocht. Wie is er te vertrouwen? Het is oorlog, dus niemand. Maar toch dwingt de gelegenheid hiertoe al blijft de achterdocht aanwezig. De verhalen ademen allemaal een donkere sfeer en de somberheid overheerst. Dit roept af en toe een depressief gevoel op en soms is het noodzakelijk het boek even apart te leggen om niet meegesleurd te worden in het donker.

“In een poging de gruwelbeelden te ontvluchten die hem ‘s nachts geregeld uit zijn slaap hielden, vroeg Weissmann zich soms af of het allemaal werkelijk was gebeurd, of dat het alleen maar inbeelding was, een hallucinatie opgeroepen door de verhalen die anderen hem vertelden. Want naarmate de oorlog voortduurde, kreeg hij steeds vaker het gevoel dat fantasie en werkelijkheid door elkaar begonnen te lopen als in een hels visioen waarin hij om onverklaarbare redenen terecht was gekomen, zonder dat iemand hem kon vertellen hoe hij er ooit aan kon ontsnappen.”

Beklemmende verhalen waarin de auteur situaties schetst over keuzes. De soms onmogelijke keuzes die gemaakt moeten worden om te overleven. Gedwongen door onverwachte ontwikkelingen. Met soms schrijnende gebeurtenissen waarin een personage een weg bewandelt die in andere omstandigheden niet bewandeld zou zijn. Een verkeerde keuze die de weg naar de vrijheid juist blokkeert. En soms een te vroege keuze, want de bevrijding staat om de hoek. Een verhalenbundel geschreven in een mooie, beeldende en enerverende schrijfstijl die ervoor zorgt dat de verhalen onder je huid kruipen. Verhalen die je de beklemming laten voelen en de donkere sfeer laten proeven. Waan en willekeur, een sprekende titel voor een doordringende bundel die je na het lezen naast je neer moet leggen om deze later nog een keer op te pakken en de verhalen wederom te lezen. Ondanks het sombere gevoel dat soms opgeroepen wordt verdienen deze verhalen het vaker gelezen te worden.

Een goede verhalenbundel waarin de schrijver op mooie wijze de gedachten en gevoelens van de hoofdpersonen heeft weten te verwoorden. Zeker een aanrader.

Mooie verhalen, aanrader!