Beeld van De Man Herman de Man (1898-1946), een leven in foto's

Weinig schrijverslevens zijn zó turbulent geweest als dat van Herman'de Man. Zijn levensverhaal laat zich vertellen als één lange schelmenroman over een gecompliceerde, gekwelde man, die telkens weer botste met zijn omgeving én met zichzelf. Van wieg tot graf is zijn leven een worsteling geweest, die geheel uitzichtloos werd nadat zijn vrouw en vijf van zijn kinderen de dood in Auschwitz gevonden hadden. Zijn eigen gewelddadige sterven als gevolg van een vliegtuigongeval kwam als een verlossing. Slechts achtenveertig jaar was hij toen, maar hij had heel veel levens in dat ene geleefd.
Relatief gezien is er van dat intense, bonte leven niet veel bewaard gebleven. De Tweede Wereldoorlog beroofde Herman de Man niet alleen van zijn gezin, maar ook van vrijwel al zijn bezittingen. Na de deportatie van Eva en haar kinderen op 2 augustus 1942 werd de woning van de familie De Man in Berlicum geplunderd. Daarbij ging het hele persoonlijke archief van De Man verloren: honderden zorgvuldig geordende brieven, documenten, manuscripten en foto's werden zo de literatuurgeschiedenis ontnomen. Na de oorlog dook er hier en daar nog iets op, maar dat was minimaal. Gelukkig bleken in andere collecties ook Herman de Man-stukken te zitten, zodat in de loop der jaren toch nog een redelijke verzameling foto's en andere documenten kon groeien. Niettemin blijven essentiële lacunes bestaan. Zo bevinden zich in de collectie van het Letterkundig Museum in Den Haag veel afdrukken, waarvan het onbekend is waar de originelen gebleven zijn.
Dochter Maria Boserup-de Man kreeg in de loop van de jaren uit diverse hoeken 'materiaal' betreffende haar vader en haar familie aangereikt. Zij heeft dit alles, met een bewonderenswaardig gevoel voor geschiedenis, aan mij afgestaan ten behoeve van mijn biografie over haar vader, die in 1999 verschenen is. Een andere essentiële bron zijn de fotoalbums van de Deense Erik Thomsen Stott, die als jongen bij Herman de Man en diens gezin logeerde. Hij maakte tijdens die vakanties geregeld foto's en plakte die, gecombineerd met prentbriefkaarten, in albums. Na zijn dood was zijn weduwe Louise Stott zo vriendelijk deze albums naar Maria Boserup-de Man en mij te sturen. Al deze literaire documenten zullen uiteindelijk een plaats krijgen in het Letterkundig Museum.
Toen de Vereniging Herman de Man mij vroeg een soort 'schrijversprentenboek' samen te stellen als een laatste saluut bij gelegenheid van het opheffen van de vereniging, aarzelde ik even. Immers, juist de afgelopen jaren is er heel veel beeldmateriaal betreffende De Man gepubliceerd. In de monografieën over De Man van Theo Pollemans en Henk Povée staan illustraties, mijn biografie over De Man bevat een uitgebreid fotokatern en de Vereniging Herman de Man zelf heeft in haar vele uitgaven - ik denk aan het tijdschrift De vier waarden en de Nog Niet-reeks - ook zeer veel foto's openbaar gemaakt. Toch heb ik positief op het verzoek gereageerd. Een fotoboek-De Man biedt de gelegenheid om tot dusver ongepubliceerd gebleven materiaal dusdanig te combineren met reeds bekende afbeeldingen, en te presenteren in een authentieke vormgeving, dat er toch een 'nieuw', aanvullend beeld van Herman de Man en zijn gezin ontstaat. Daarbij is ook ruim aandacht besteed aan de omgeving van De Man: zijn vrouw en kinderen, vrienden en collega's. Het gebruik van bekende foto's was onvermijdelijk; het zou jammer zijn in een uitgave als deze af te zien van mooie plaatjes omdat deze nu eenmaal al eerder gepubliceerd zijn.
Speciale aandacht is besteed aan de tijd die Herman de Man tijdens de oorlog in Frankrijk doorbracht: de periode 1940-1942. In 1995 verbleef ik langere tijd in de Franse Alpen om er onderzoek te doen voor mijn De Man-biografie en vond ik tal van plekken terug die sinds het verblijf van Herman de Man daar niet of nauwelijks veranderd waren. Over de meeste van deze locaties schreef hij in zijn brieven of in de teksten van de radiopraatjes die hij hield en die na zijn dood door zoon Joost gebundeld werden in Wonderlijke ontmoetingen. De foto's die ik in 1995 in de voetsporen van De Man maakte, geven een beeld bij zijn opgeschreven impressies van ruim zestig jaar geleden.