Bespieder van de Eerste Persoon

Het is als lezen in je eigen verleden.

Dit boek is het laatste dat Sam Shephard schreef. Hij kon het niet helemaal afschrijven. Zijn ziekte, hij leed aan ALS, dwong hem de laatste delen te dicteren aan zijn familieleden. Samen met een vriendin, Patty Smith, redigeerde hij het manuscript. Net voor zijn dood was het boek besproken met zijn familie en waren de laatste bewerkingen gedicteerd.
Wie observeert wie in deze novelle? Het is een zoekplaatje, de ene keer heeft een ik-persoon het woord, een andere keer een tweede, die onmogelijk dezelfde ‘ik’ kan zijn. Dan weer wordt er beschouwend gesproken over een situatie in het verleden. Maar het is volstrekt niet belangrijk wie er achter de wisselende perspectieven schuilgaat, laat de mooie woorden rustig komen en aaneenrijgen tot een evenwichtig geheel. Volg de man in de schommelstoel en de observator die een personage kan zijn, maar ook een dubbelganger van de man in de schommelstoel zelf.
Het boek is opgebouwd uit 37 korte hoofdstukken en heeft geen duidelijke chronologie of andere samenhang. Het zijn flarden herinneringen uit de jeugd van de schommelstoelman en van zijn opa en oma. Uit die herinneringen valt op te maken dat in elk geval de oma van de ik-persoon een immigrantenachtergrond heeft, zij komt uit Engeland en er is iets niet helemaal goed gegaan met de papieren waardoor er problemen ontstaan met de ziektekostenverzekering. De tragiek waarmee opa en oma te maken krijgen wordt bijna terloops weergegeven, maar je leest tussen de regels door dat dit een harde tijd geweest moet zijn voor de familie.
De lezer maakt verschillende trips mee tijdens het lezen. Een daarvan is een roadtrip inclusief beknopte, maar afdoende beschrijvingen van de besproken plaatsen. Een voorbeeld is wanneer de ik-figuur zich medisch laat onderzoeken, dat gebeurt ergens diep in de woestijn, de Painted Desert, in het land van de Apaches. Dan weer is er een prachtige passage over een grensstadje tussen Californië en Arizona waar in 1953 blanke mannen op kamelen deden of ze Arabieren waren. Bij diezelfde gelegenheid herinnert de jonge ik-figuur het ongeluk waarbij een een paard neergeschoten werd en een jockey op de grond lag. Hij herinnert zich ook nog de verzuchtingen van de degenen die gewed hadden op het veelbelovende paard. Subtiel en ironisch tegelijk.
Soms lijkt er een fantastische vertelling tussendoor geglipt te zijn. Er staat een nogal gedetailleerd verslagje over de ontsnapping uit Alcatraz. Het lijkt alsof de schommelstoelman zelf ontsnapt is uit de gevangenis. Zo wordt het verteld. Misschien bedoelt hij het als metafoor en zou hij zelf graag willen ontsnappen uit de gevangenis van zijn eigen zieke lichaam en/of demonen en visualiseert hij het op deze manier omdat hij nu eenmaal beschikt over een sterke verbeelding.
De stijl is soms zakelijk, soms poëtisch. Met korte zinnen beschrijft Shepard situaties waarbij hij regelmatig rustpunten aanbrengt door iets over de omgeving te vertellen. Vaak zijn het vogels die hun aanwezigheid kenbaar maken, maar het kan ook een beschrijving zijn van de weersomstandigheden die tot de verbeelding spreken. De nevel waarover gesproken wordt verhoogt de geheimzinnigheid die rondom de personages hangt, dat is vast ook de bedoeling en het is helemaal niet zo belangrijk wie eraan het woord is, het gaat om het totaal van de herinneringen van een man die afscheid moet nemen.
Dit is de eerste kennismaking van mij met deze auteur. Ik lees dat zijn werk omschreven wordt als absurdistisch en brutaal. Deze kenmerken vind ik in dit boek niet terug. Hier is de sfeer eerder ingetogen en subtiel. Het deels autobiografische verhaal maakt duidelijk dat hier iemand spreekt die tussen twee werelden leeft en afscheid zal moeten nemen. Het afscheid is al begonnen doordat hij steeds afhankelijker wordt van anderen, steeds meer lichaamsfuncties vallen uit.