Dag, mijn lieve moeder grafcultuur in Friesland

Een veelvoud aan indrukken laat dit boek van Peter en Klaske Karstkarel achter. Allereerst is daar de forse omvang, meer dan 650 pagina’s, wat gelijk al een indruk achterlaat. Niet dat Karstkarel dit voor het eerst doet want voor eerdere uitgaven van hem moet in de boekenkast ook flink ruimte gemaakt worden. Maar dan naar de inhoud. Geen drukke opmaak, maar gewoontjes. Gemakkelijk te lezen lettertype, en rijk geïllustreerd. Die indruk zet zich ook gelijk vast in het geheugen. De auteurs hebben het onderwerp alle eer aangedaan met een ruime hoeveelheid fotomateriaal.

Al die begraafplaats zijn niet beschreven gemeente, dorp of begraafplaats. Dat was ondoenlijk geweest. Wel hebben ze een zekere chronologie aangebracht. Zo start het boek in de vroegste tijden waarbij in Friesland op de zandgronden nog grafheuvels en een incidenteel hunebed te vinden is geweest. Van de vroege middeleeuwen en daarna is veel meer overgebleven en daar wordt dan ook uitgebreid bij stil gestaan. Sarcofagen en sarcofaagdeksel komen aan bod en uit de periode daarna de gotische zerken en ook de fraaie renaissancezerken die nog in veel kerken te vinden zijn. Uit de periode na de middeleeuwen komen veel grafmonumenten, epitafen, rouwborden en rouwkassen aan bod. Dat her en der met zevenmijlslaarzen door bepaalde onderwerpen wordt gegaan is de auteurs niet kwalijk te nemen: des te meer ruimte voor waar het hier wel om gaat.

Hoewel de hoofdstukken elkaar wat willekeurig lijken op te volgen is dat zeker niet het geval. Het grootste hoofdstuk gaat in op de vele kerkhoven en begraafplaatsen in Friesland. In 134 bladzijden worden in een reis door de provincie tientallen begraafplaatsen en kerkhoven beschreven. Vaak maar kort, maar dan wel met enkele rake observaties en belichting van soms dramatische verhalen die verteld worden via de grafstenen. In de hoofdstukken daarna wordt per deelonderwerp een verdiepingsslag gemaakt waarbij stil wordt gestaan bij de grafpoëzie op grafmonumenten of bij graftrommels. Een groot aantal hoofdstukken belicht ook de overleden personen en de wijze waarop ze om het leven zijn gekomen; door schipbreuk, ziekte en kindersterfte, oorlog, het verkeer, geweld en schaatsongelukken. De verhalen hierover zijn terug te vinden in de kranten, maar minder op de begraafplaatsen. Soms geven de stenen het verhaal nauwelijks prijs maar op andere staat exact beschreven wat er gebeurde.

Alles over de grafcultuur in Friesland beschrijven houdt ook in dat er hoofdstukken gewijd zijn aan onderwerpen die wat minder voor de hand liggen zoals de laatste rustplaatsen van dieren. In dat hoofdstuk wordt niet alleen ingegaan op de rustplaatsen van dieren maar ook op afbeeldingen van dieren op grafmonumenten. Beetje vreemd om dat in één hoofdstuk te behandelen, maar hoe anders? Een belangrijke constatering doen de Karstkarels aan het eind van het boek in het hoofdstuk over beheer en restauratie. Doordat hun bezoeken zich over meerdere jaren uitstrekten, zagen ze veranderingen op de begraafplaatsen. De opmerking dat de traditionele stèles geleidelijk plaatsmaken voor de brede glimmende dikke granieten platen is een vermaning naar al die monumentenzorgers die dit onderdeel minder bewaken dan het gebouwde erfgoed. Of ze met hun slotopmerking “En verder zijn wij van mening dat er zo weinig mogelijk geruimd mag worden” hun eigen boek eer aandoen, valt te betwijfelen. Het is het ruimen uit voorgaande eeuwen dat immers gebracht heeft wat zij nu beschrijven. Het boek van de Karstkarels is daarmee een onvermijdelijk tijdsdocument. Graven blijven geruimd worden.

Het boek is niettemin een fantastische aanwinst voor elke boekenkast. Niet om daar te staan en stof te verzamelen maar om zo nu en dan te raadplegen. Om op te slaan wanneer iemand een bezoek brengt aan een van de vele dorpen in Friesland. Wie weet vindt de bezoeker dan dezelfde emotie die de Karstkarels deed besluiten dit boek te schrijven.

wat een indrukwekkend boek voor dit bedrag , nooit eerder zo beleefd

Mooi boek, voor een kleine prijs.