Das Narrenschiff, fotografische reprint Fotografische reprint

Bij Uitgeverij DAMON is verschenen Das Narrenschiff / Het Narrenschip van Sebastian Brant. Dit werk, waarvan de eerste druk in 1494 verscheen, heeft gedurende honderden jaren grote invloed gehad binnen de Europese cultuur. Erasmus' Lof der Zotheid werd er in meerdere opzichten door beïnvloed.
Uitgeverij DAMON brengt Das Narrenschiff in twee banden: de Nederlandse vertaling door dr E. Vandervoort en een fotografische herdruk van de eerste druk uit 1494. Deze band met de oorspronkelijke uitgave is een novum: ook de uitgaven binnen het Duitse taalgebied betreffen immers (Duitse) hertalingen terwijl nu dus de oorspronkelijke uitgave in boekvorm beschikbaar komt.

De Nederlandse vertaling bevat een inleiding op het leven en werk van Sebastian Brant waarin onder meer de invloed op Erasmus aan de orde komt; achterin treft men toelichtingen aan en een bespreking van de gravures van Dürer.

De eerste druk verscheen in 1494 te Basel en kende op zich al een vijftal herdrukken. Op deze Hoogduitse editie – Das Narrenschiff – volgde in 1497 een Nederduitse vertaling – Dat Narrenschypp – én een Latijnse vertaling – Stultifera Navis – waarmee het zijn intrede maakte in de internationale, steeds meer het humanisme omarmende gemeenschap der geleerden. Dat we in deze inleiding straks bij Erasmus belanden mag dan ook geen verwondering wekken.
Merk overigens op dat de Latijnse editie ná de originele Hoogduitse verschijnt. Daarin was Brant zonder meer een voorloper. Het verschijnsel van de ''narrenliteratuur'' kon zo gemeengoed worden en zich verspreiden onder een meer, en soms wat minder, geletterd publiek.
Deze vorm van literatuur zou zich dan ook in rap tempo verder ontwikkelen tot een vorm van maatschappelijke satire – zoals we zullen zien nog niet of zeker niet helemaal bij Brant zelf, maar al wel bij Erasmus.

We kennen de nar als de middeleeuwse figuur aan wie het was toegestaan de wereld op zijn kop te zetten en de spot te drijven met wie anders ver boven spot verheven was, de wereldlijke en geestelijke autoriteiten: de koning is een zot! God en de goddelijke orde – of tenminste toch zijn dienaren en de steunpilaren van die orde – waren voorwerp van spot. Maar het was ook een praktijk die niet zonder risico was. Want hoe stond het met het humeur van koning en geestelijken? En daarnaast verwierf de figuur van de nar ook zijn tragische kanten, zoals Giuseppe Verdi (1813-1901) later in zijn opera Rigoletto nogal hartverscheurend verbeeldde.
Het onmiddellijke succes van Het Narrenschip blijkt ook hieruit dat de Duitse schrijver Friedrich Dedekind (1524-1598) al snel ''De nieuwste heilige, Grobiaan'' uit Brants 72e kapittel annexeerde en er zijn Grobianus aan wijdde. Dedekind vormde op die manier uit Brants nieuwe genre wéér een nieuw genre, het grobianisme: literatuur die spot met de fatsoensregels en schrokken, zuipen en ander onfatsoenlijk gedrag met veel verve weet te beschrijven. De geestelijkheid was daarvan een gewilde illustratie en Brant legt voor dit genre duidelijk de fundering (k. 72):

Dus, laat ons vrolijk brassen, roepen!
Ons rest op aard zo luttel tijd,
Die wordt ons dus liefst flink verblijd;
Want, eenmaal dood, dan ligt ge neer,
En is er immers geen pret meer!
(…)
Als papen niet op duivels jaagden,
Als herders niet van wolven klaagden,
Echt, waar bleef dan nog hun gewin?
(…)
Velen trachten naar de priesterstaat,
Naar kloosterpij, papengewaad,
Met rouw en leed als resultaat.

Op den duur zou het narrenschip symbool worden van de ''mensheid-op-drift'', van de maatschappij die bij het uitgaan van de middeleeuwen beseft haar koers kwijt te zijn. De aarde was immers niet langer het middelpunt van het heelal, Europa steeds minder het centrum van de wereld. Hoe nu verder in deze van ankers losgeslagen maatschappij waarin ''normen en waarden'' eveneens op drift raakten!

Maar zo ver was het nog lang niet in Brants eigen tijd. Wel werden er vergelijkingen getrokken die ons nu overdreven voorkomen: Hier werd Homerus (ca. 800 v. Chr.) met zijn Ilias en Odyssee overtroffen; hier werd het niveau van de klassieke Italiaanse dichters Dante (1265-1321) met zijn La Divina Commedia en Petrarca (1304-1374) met zijn Canzoniere geëvenaard. Dat zijn voorwaar geen halve maatregelen die in elk geval duidelijk laten zien hoe sterk de impact van zijn werk op dat moment was.