De artsenij het woord Gods bloemlezing uit het werj van Paracelsus

Aangezien ik alles lees wat er aan paracelsica verschijnt, kon deze bloemlezing natuurlijk niet ontbreken, hoewel ik bij dit genre principieel bedenkingen heb. Deze bleken in dit geval alleszins gegrond.
Paracelsus, op de achterkant ten onrechte als "grondlegger van de homeopathie" betiteld, is ongetwijfeld hoogactueel. Wat dat betreft is het prijzenswaardig dat er überhaupt pogingen worden ondernomen om zijn werk te vertalen.
Maar boeken zoals het 'Volumen paramirum' of de 'Labyrinthus' bevatten een uitermate gecomprimeerde essentie van zijn denken. Als je daar grote delen uit weglaat – hoe begrijpelijk zijn dan de overgebleven flarden voor iemand die Paracelsus nog niet kent? In het Woord vooraf wordt het leven van Paracelsus geschetst; de afzonderlijke geschriften worden helaas niet ingeleid.
Een van de basisbeslissingen bij iedere Paracelsus-uitgave is de keuze van de brontekst. Er bestaan twee serieuze uitgaven van zijn verzameld medisch en natuurfilosofisch werk: die van Huser uit de 16e en die van Sudhoff uit de 20e eeuw; naast een aantal uitgaven die in meerdere of mindere mate zijn bewerkt. Tot mijn schrik blijkt deze bloemlezing gebaseerd te zijn op Aschner, een van de ergste tekstverminkers.
Bv. in het traktaat over het ens venenum uit het 'Volumen paramirum' zegt Paracelsus dat als de inwendige alchemist van de mens niet meer in staat is het nuttige van het schadelijke te scheiden, beide samen gaan rotten en vervolgens verteerd worden ("vereinigte putrefactio und darnach ein digestio"; naar Sudhoff). Digestio (vertering, omzetting) is een sleutelbegrip van de paracelsische filosofie. Aschner plaatst hier een voetnoot waarin hij meldt dat dit een "verstoring van het mengsel van lichaamssappen = dyscrasie" is. En in de bloemlezing is digestio met 'storing' vertaald (p. 26).
Hfdst. 6 van de 'Labyrinthus' gaat over ervaring. Paracelsus gebruikt hier twee Latijnse woorden: experientia en experimentum. De woordenboeken geven voor beide de vertaling 'ervaring'; maar als je het origineel er op naleest, wordt het verschil dat Paracelsus maakt, duidelijk: experimentum als los ervaringsgegeven; experientia als begrepen, binnen een wetenschappelijk kader geplaatste ervaring. Aschner geeft experimentum met 'Experiment' weer, en in de bloemlezing wordt dat overgenomen, waardoor dit (bovendien tot de helft ingekorte) hoofdstuk wat confuus lijkt. Met experiment in de huidige zin heeft het immers niets te maken.
In de 'bloemen' die uit boek I en II van het 'Opus paramirum' zijn geplukt, die over de oerbeginselen sulfur, sal en mercurius gaan, blijft juist dit hoofdonderwerp buiten beschouwing. De drie worden wel eens genoemd, maar moeten op deze manier voor de lezer een raadsel blijven.
Uit de ingestrooide toelichtingen blijkt dat de vertaler/redacteur/uitgever er zelf niets van begrijpt. Bv.: "Limbus (materie waaruit alles ontstaat)" (p. 45) – nee, waarvan alleen de mens is gemaakt, als extract uit al het overige; daar gaat het nu juist om! Of "complexies (de som van uiterlijke kentekens)" (p. 52) – nee, met complexio wordt de combinatie van warm/koud en droog/vochtig bedoeld.
Veel van de gekozen 'bloemen' zijn theologisch van aard, een curieus contrast met de mening van Aschner dat veel van de paracelsische theologie heden "belachelijk, kinds en volstrekt oninteressant overkomt" (inl. deel III). Dat uitgerekend een uitgeverij van het Rozenkruis uitgerekend voor Aschner kiest, is opmerkelijk.
Wat betreft de keuze van de opgenomen teksten: ruim een derde van de bloemlezing is afkomstig uit boeken van Paracelsus die al eerder in volledige vorm door de Woudezel zijn uitgegeven. De vertaler heeft er zeker zijn voordeel mee kunnen doen – maar gezien de gigantische hoeveelheid paracelsische geschriften die nog niet zijn vertaald, is het de vraag of het niet zinvoller was geweest alleen nieuwe teksten te brengen.
Het boek is opgeleukt met plaatjes, waarvan het verband met de tekst niet altijd duidelijk is; bijschriften ontbreken.