De eerste Vlaamse ruimte de kerkelijke driedeling van de Nederlanden in 1559

Het huidig Vlaamse Gewest is ouder dan gedacht. Zijn wortels liggen in een kerkelijke organisatie in 1559.

De Vlaamse Gemeenschap werd in 1559 voor het eerst in de geschiedenis als één geheel erkend en ruimtelijk omschreven binnen de net ontstane Nederlanden. De Lage Landen hadden toen formeel een nieuwe staatsstructuur gekregen. Onder impuls van keizer Karel V was een proces van onafhankelijkheidsverwerving van Frankrijk en Duitsland voltooid. Zijn zoon Filips II bekroonde dit proces door de Nederlanden ook kerkelijk niet meer afhankelijk te laten van Franse en Duitse kerkprovincies. Dit gebeurde in het kader van een grondige interne en ruimtelijke herstructurering van de kerk in de Nederlanden (1559). Hierbij kwamen drie kerkprovincies tot stand, met in totaal achttien bisdommen. Daarbij werd een nieuwe ruimtelijke indeling van de Nederlanden ingevoerd. Los van de bestaande, tot de middeleeuwen teruggaande territoria, werden de Nederlanden toen op basis van sociaaleconomische, verkeerstechnische en taalfactoren in drie regio’s verdeeld: de Noordelijke Nederlanden (ten noorden van de grote rivieren), ten zuiden daarvan de Nederlandstalige (‘Flandricas’) en de Franstalige (‘Gallicas’) Zuidelijke Nederlanden. Het Nederlandstalige gebied, waarvan het Vlaams Gewest de essentie vormt, werd voor het eerst in de geschiedenis als ruimtelijke eenheid erkend en (kerkelijk) verzelfstandigd. Herman Van der Haegen (1929) is sociaal geograaf en emeritus hoogleraar aan de KU Leuven, waar hij sociale en historische geografie doceerde. Zijn onderzoek omvatte de plattelands- en stadsgeografie, waarbij historische, maatschappelijke en politieke elementen aandacht kregen. Brussel en vooral Leuven vormden hiervan het zwaartepunt.