De Poolse weg roman

Met een veelbelovende, mysterieuze cover ligt hier de herziene editie van De Poolse weg. Een goede zaak om dit boek nog eens onder de aandacht te brengen. De inhoud van deze roman leest nog net zo fris als in de tijd van de eerste verschijning in 1990. Het – op het eerste oog – toegankelijke boek zit bomvol allusies en werpt de huidige mens terug op de essentie, voert hem naar oudtestamentische tijden. Het hoofdpersonage geeft zich letterlijk bloot in al zijn kwetsbaarheid en laat zich kennen zonder de negatieve connotatie die gekoppeld is aan deze uitdrukking. De Poolse weg is een reis naar het verleden waarbij de thematiek samen te vatten is in het verlangen naar liefde en de zoektocht naar de oorsprong. 

Het beroep van Zeger Faber is huisarts. We maken kennis met hem wanneer hij als een ietwat morsig figuur in zijn prachtige huis met tuin – daarover later meer – voorbereidingen treft voor zijn reis naar Polen. Let wel, Polen lag destijds nog achter het IJzeren Gordijn en de benaming ‘uitdaging’ om er te veilig aan te komen met je lading is een understatement. Zeger is van slag, want zijn vrouw Evelien is zomaar vertrokken en ook Eefke, hun dochter, is het huis uit. Wat rest is een leeg huis, de praktijk en een tuin die ontworpen is door Evelien en die wat Zeger betreft volledig op de schop mag.
Deze tuin heeft een belangrijke plaats in het boek. Stel je voor, de combinatie van de tuin met de appel die Zeger schilt en de namen van zijn vrouw, zijn dochter en de Poolse tolk Ewa doen sterk denken aan het paradijs. Maar dan wel het paradijs van na de zondeval natuurlijk, want de ambiance en de gemoedstoestand van Zeger zijn allerminst paradijselijk.

En ja, de verleidingen waaraan een arts blootstaat zijn groot, een greep in de opiatenkast is zo gedaan. Verslaving ligt dan ook op de loer en ook dit motief draagt bij aan de ontwikkeling van de personages. Ewa komt steeds meer in beeld, zij moet het hoofd boven water zien te houden door meerdere banen tegelijk te hebben. Haar man zit werkloos thuis, maar is wel politiek actief. Veel liefde is er niet tussen hen, dus voelt Zeger zich vrij om met haar om te gaan. Ze bezoeken congressen, ziekenhuizen, haar werk en haar tuberculeuze moeder. Met meegebrachte medicijnen en verbandmiddelen kan Zeger een kleine bijdrage leveren aan het eeuwige tekort in een ziekenhuis. Helaas kunnen de meegenomen handschoenen niet gesteriliseerd worden, ze zijn disposable, dit moet voor een ziekenhuis daar in die tijd overkomen als een geweldige verspilling! Wat een verschil met het gemak waarmee hier in het westen alles zo makkelijk voor het grijpen ligt en vervangen kan worden.

Het contact met de praktijk in Nederland is mondjesmaat mogelijk. Zo af en toe spreekt hij zijn waarnemer en zijn betrokkenheid is groot. Zeger is trots op zijn grote praktijk en kent zijn patiënten, eigenlijk heeft hij moeite om de zorg over te dragen, hij blijft zich verantwoordelijk voelen. Het lijntje tussen Nederland en Polen blijkt uiterst nuttig in een noodgeval, hoewel je daar achteraf vraagtekens bij kunt zetten. Maar omdat het verhaal ook een thrillerachtig element heeft mag de lezer dat zelf ervaren. Net als de titel van deze bespreking, deze kan pas verklaard worden wanneer het boek gelezen is. Dus is dat het advies, lees het boek en reis mee naar de peilloze diepten van het wezen van de mens.

Het gaat over Polen van voor dat de muur gevallen is, armoede troef, geen medicijnen, slechte toekomstbeelden.

Het is voor te stellen dat je nostalgische gevoelens krijgt bij het zien van de Volswagen bus op de cover van De Poolse weg van Noud Bles. Je krijgt zin om met zo'n bus op vakantie te gaan, maakt niet uit waarheen. De titel maakt nieuwsgierig. Je wilt weten wat ermee bedoeld wordt, wat voor avonturen daar zijn beleefd.

Meteen vanaf de eerste hoofdstuk word je meegezogen in het verhaal. Of je wilt of niet, je wilt alleen maar verder lezen om te weten te komen wat er in het leven van de dokter is voorgevallen dat hij zich gedraagt zoals hij zich gedraagt. Je wilt weten hoe zijn leven verder gaat en hoe het verhaal uiteindelijk zal eindigen. Het is een verhaal dat in je gaat zitten, dat je niet meer los laat als je eenmaal in het boek bent begonnen, het grijpt je soms bij de strot. Het is een verhaal met verrassende wendingen en een verrassend plot. Als je het boek uit hebt, ga je de hoofdpersonen missen.

Het eerste gedeelte kan door de beschrijving van hoe de dokter op dat moment leeft herkenbaar zijn voor sommige mannen. Later in het verhaal zullen er dokters zijn die zich herkennen in de dokter in wat ze de patienten voorschrijven en hoe ze met zichzelf omgaan als ze zelf patient zijn.

De Poolse weg van Noud Bles neemt je mee op weg van Nederland naar Polen, een reis door Polen en uiteindelijk weer terug van Polen naar Nederland. Het verhaal speelt zich af in de tijd dat de Koude Oorlog bijna ten einde is, vlak voor het neerhalen van het IJzeren Gordijn en het ineenstorten van het Sovjetrijk. Een tijd waarin veel gebeurde en waar je goed op je tellen moest passen in Polen, maar ook in de twee Duitslanden als je daar was.

Het verhaal laat zien hoe het er indertijd aan toe ging bij de grenscontroles en in Polen. Wat er met je kon gebeuren als je iets deed wat de hogere heren niet aanstond. Het verhaal laat zien hoe het leven was in Polen, hoe men in de ziekenhuizen soms onmenselijke keuzes moest maken omdat er een gebrek aan medicijnen en medische apparatuur was, hoe men probeerde te overleven en hoe men aan geld probeerde te komen.

De Poolse weg van Noud Bles is een verhaal over het ontvluchten van het dagelijks leven onder het mom van hulpgoederen naar Polen te brengen. Maar zou dat lukken of blijft het verleden je toch overal achtervolgen? Gaat de dokter over zijn toekomst nadenken of toch niet? Zal hij zijn leven gaan veranderen? Hij laat in ieder geval zien dat hij zijn vak als arts serieus neemt en zijn patienten in zijn hart meedraagt.

Kortom; De Poolse weg van Noud Bles is een boeiende roman dat zich ten tijde van het einde van de Koude Oorlog afspeelt. Het geeft een goed beeld van Polen in die tijd en gaat over een dokter die de weg kwijt is.

Dertig jaar geleden verscheen De eerste druk van De Poolse weg. Corinne Spoor noemde het boek toen in De Tijd “de eerste Nederlandse perestrojka-roman”. Nu, dertig jaar na de omwentelingen in het voormalig Oostblok, brengt Uitgeverij Aspekt een herdruk uit van deze roadtrip naar en door Polen. Het verhaal is nog altijd actueel en dat komt vooral door de thema’s en vele allusies die er te ontdekken zijn in De Poolse weg.

Huisarts Zeger Faber staat op een keerpunt in zijn leven. Zijn vrouw Evelien is bij hem weggegaan. Dochter Eefke is ook uit beeld geraakt. En Zeger beraadt zich over zijn toekomst. Moet hij stoppen als huisarts en zijn praktijk overdragen aan de jonge garde? En de tuin, wat zal hij daar toch eens aan laten doen? Zegers beslommeringen moeten even in de wacht gezet worden omdat hij op het punt staat met zijn oudere broer Alex op reis te gaan naar Polen met een Volkswagenbusje vol hulpgoederen. In Polen was aan het einde van de Koude Oorlog en vlak voor de val van het IJzeren Gordijn gebrek aan alles. Zelf herinner ik me de inzamelingsacties voor Polen aan het einde van de jaren tachtig nog goed. We deden boodschappen voor die arme Poolse mensen en zamelden kleding in die vervolgens door vrijwilligers in konvooi naar Polen werden gebracht. We kregen zelfs ooit een bedankkaart terug van een Poolse familie.
In Polen wacht Zeger ook weer een ontmoeting met Ewa, de Poolse gids en tolk die hij een jaar eerder op een congres in Polen leerde kennen.
De reis naar Polen verloopt met de nodige obstakels, zoals valt te verwachten als men wilde reizen achter het IJzeren Gordijn. Alex en Zeger vervolgen in Polen hun reis gescheiden van elkaar. Alex verdient ondertussen zijn geld maar Zegers reis is van een heel ander kaliber. Door zijn belevenissen wordt hij gedwongen om ook een reis in zijn eigen binnenste, in zijn ziel te maken. Maar of hij zich los kan maken van zijn leven zoals hij dat gewend was en zijn leven een ommezwaai kan geven, valt nog maar te bezien.

Noud Bles is in staat om in helder taalgebruik een op het eerste gezicht een duidelijk verhaal neer te zetten. Maar de oplettende lezer zal veel meer ontdekken in zijn proza. Allusies naar bijbelse en literaire teksten zijn subtiel maar zeker aanwezig. Zo is het opvallend dat alle belangrijke vrouwen in Zegers leven vernoemd zijn naar de eerste vrouw Eva. Ook een verwijzing naar Lolita van Nabokov is zeker van toepassing en zo zou ik nog wel even kunnen doorgaan.
Maar ik raad iedereen aan dit boek gewoon te gaan lezen, of je nu wel of geen zin hebt in verdieping. Of je nu wel of niet bekend bent met het Polen van voor de omwenteling (voor mensen die er tijdens de Sovjettijd zijn geweest zijn de gebeurtenissen extra herkenbaar) Of je nu wel of niet bekend bent met de zaken en teksten waar Bles naar verwijst. Het maakt niet uit, deze weg is voor iedereen begaanbaar.