De zwaluwman

Gavriel Savit, de auteur van dit boek, blijkt een geboren Amerikaan te zijn uit Michigan. Hij studeerde af in Michigan met een diploma in 'Musical Theatre' en werd acteur voor verschillende theatergezelschappen, waaronder Broadway, in New York.
Dit is zijn schrijversdebuut, De Zwaluwman, en wat voor één. Het verscheen dan ook in de New York bestsellers' lijst en zowel The Guardian als Publishers Weekly prijzen het aan als een knappe roman. We mogen dus blij zijn dat hier ook een Nederlandse vertaling van is verschenen.

De Zwaluwman gaat over het meisje Anna Laina uit Krakau, Polen dat in het begin van het boek op 7-jarige leeftijd haar vader verliest. In het begin van de bezetting door nazi-Duitsland (1939) wordt hij nl. uitgenodigd op de Krakau Sonderaktion en komt hij daarna niet meer naar huis. Haar verdriet hierover en de angst om te overleven zijn alomtegenwoordig en erg ontroerend. Als Anna de straat op gaat, ontmoet ze echter al vrij snel De Zwaluwman. Ze voelt zich tot hem aangetrokken omdat hij een zwaluw op haar arm doet landen, en samen met hem trekt ze tijdens W.O. II jarenlang Midden-Europa door, tot in het verre Rusland toe. De agenda en de identiteit van de Zwaluwman blijven een mysterie, maar hun gezamenlijke doel is vooral samen te overleven tijdens deze oorlogsjaren, en de rondtrekkende troepen te vermijden.

De Zwaluwman wordt een beetje haar nieuwe vader. Hij spreekt zoals haar eigen vader, die linguïst was, ook verschillende talen, en die Anna van hem geleerd heeft op een speciale manier: "Frans was geen Frans: Frans was monsieur Bouchard, Jiddisch was geen Jiddisch: het was reb Shmulik. Elk woord en elke zin in het Armeens die ze ooit had gehoord deed haar denken aan het gezicht van de kleine, oude tatik die Anna en haar vader steevast ontving met kopjes sterke, bittere koffie. Elk Armeens woord rook naar koffie." Anna en haar vader waren in feite "andermanstalig". De Zwaluwman spreekt ook vloeiend "Wegs" waardoor ze zich door controleposten en andere moeilijke situaties heen kunnen praten.

Het boek bevat een mengeling van historische fictie, volkssagen, en is doorspekt met sprookjesachtige en magische elementen. Er is tevens een grote rol voor de natuur weggelegd: Er staan doorheen het boek prachtige natuurbeschrijvingen in en het is een aanrader voor vogelliefhebbers! De Zwaluwman leert Anna waardevolle lessen om te overleven. Hoewel de roman de gruwelijkheden van de oorlog niet schuwt, blaakt het ook van overlevingslust en de wil om meer dan te overleven.

Wat misschien wel het mooiste aan deze roman is, is de taal. Want het is prachtig geschreven! De flow en het ritme vind ik vrij uniek, en er staan vele knappe citaten in. De oorlog wordt niet mooier beschreven dan ze is, maar net door die stijl, wordt deze zo mogelijk net nog gruwelijker voorgesteld. De manier waarop de Zwaluwman Anna aanleert om te overleven, doet een beetje denken aan La vita e bella. Zijn overlevingslessen geeft hij aan Anna mee via symbolen en bijna als een allegorie. (Hij is op zoek naar een exotische vogel die met uitsterven bedreigd is.) Maar anderzijds verbloemt hij de oorlog op een bepaalde manier ook helemaal niet. Je moet het boek eigenlijk zelf lezen om dit volledig te doorgronden.

'De zwaluwman' is het romandebuut van de Amerikaan Gavriel Savit. Een debuut dat met prijzen overladen en onlangs in een Nederlandstalig jasje gestoken werd.

De Poolse Anna is zeven wanneer WO II uitbreekt. Plots is haar vader verdwenen en kan ze bij niemand terecht. Tot ze de Zwaluwman ontmoet, een mysterieuze man die met vogels lijkt te kunnen praten. Anna besluit deze taalvaardige man te vertrouwen, hij van zijn kant is bereid Anna onder zijn hoede te nemen, en zo beginnen ze samen aan een trektocht door Europa die verschillende jaren zal duren.

Gavriel Savit is een woordkunstenaar, zoveel is duidelijk na het lezen van dit slechts 240 blz tellende verhaal. Het boek is doorspekt met prachtige zinnen en gedachten, vooral de stukjes tekst over taal in al zijn facetten zijn om in te kaderen.

(blz 9) Sterker nog, het grootste deel van haar leven met hem had Anna gedacht dat elke taal die haar vader sprak op maat gemaakt was, als een maatpak voor de persoon met wie hij converseerde. Frans was geen Frans: Frans was monsieur Bouchard. Jiddisch was geen jiddisch: het was reb Shmulik. Elk woord en elke zin in het Armeens die ze ooit had gehoord deed haar denken aan het gezicht van de kleine, oude tatik die Anna en haar vader steevast ontving met kopjes sterke, bittere koffie. Elk Armeens woord rook naar koffie.

(blz 217) Het verlies van menselijkheid opent de poorten tot talloze gruwelijkheden.

De identiteit van de Zwaluwman wordt nooit onthuld, al worden er wel hints gegeven, hints waar de lezer weliswaar alle kanten mee uit kan. Datzelfde geldt voor het einde van het boek, er is geen mooi afgerond verhaal, de lezer heeft er het raden naar hoe één en ander verder gaat. Dit open einde zal voor menig lezer onbevredigend zijn.

De vergelijking met klassiekers als 'De boekendief' en 'De jongen in de gestreepte pyama' kan dit debuut van Saviet niet doorstaan. Vrijwel het enige wat deze boeken gemeen hebben, is dat ze zich afspelen tegen de achtergrond van WO II. De twee genoemde klassiekers hebben het in zich de lezer verbluft te doen achterblijven, de emoties lopen hoog op en de verhalen zijn ijzersterk.

De sterkte van 'De zwaluwman' zit eerder in de kracht van de taal die gebruikt wordt dan in het verhaal zelf. Een verhaal dat niettemin lezenswaardig is, onder andere door de vele metaforen en de diepere lagen die de aandachtige lezer zal weten te ontdekken. Jammer evenwel dat de emoties te diep verscholen zitten en dat de magie tussen Anna en de Zwaluwman te weinig naar boven komt.

In deze sprookjesachtige roman lees je hoe een Pools meisje tijdens de tweede wereld oorlog probeert te overleven. Anna, een zevenjarig, wijs meisje komt er plotseling alleen voor te staan. Ze wordt onder de hoede genomen van een mysterieuze man. Hij spreekt net als haar vader vele talen en in haar beleving kan hij zelfs met vogels praten. Wie deze mysterieuze man is kom je niet precies te weten. Ze zwerven jarenlang samen rond en proberen onzichtbaar te blijven. Het kleine meisje wordt groter en langzamerhand moet zij voor hem gaan zorgen.



Ik heb zelden meegemaakt dat zo'n zwaar thema zo mooi is beschreven. Normaal gesproken blijft er een naar gevoel bij me achter maar dat heb ik met dit boek niet. De schoonheid van de taal overheerst in dit bijzondere boek waarbij de lezer zelf veel moet invullen.

De Zwaluwman speelt zich af in Polen tijdens de Tweede Wereldoorlog en verteld het verhaal van de jonge Anna die nadat haar vader meegenomen is door de Duitsers alleen achterblijft. Wanneer een van haar vaders beste Duitse vrienden Anna ineens met heel andere ogen bekijkt en haar de deur wijst voelt Anna zich radeloos verloren. Dan ontmoet ze de eigenaardige Zwaluwman. Met hem zwerft ze jarenlang door Polen in de hoop uit de handen te blijven van de Duitsers.

De Zwaluwman laat zich moeilijk vergelijken met andere oorlogsverhalen. Er wordt door de auteur veelvuldig gespeeld met taal en dan vooral in het eerste gedeelte van het boek, waardoor het verhaal bijna poëtisch aandoet. Er ontstaat een haast dromerige, illusionistische sfeer waardoor het heftige oorlogsdrama naar de achtergrond lijkt te verdwijnen. De Zwaluwman zal je als lezer hier en daar ontroeren, de zinspelen zijn kunstig te noemen, maar voelen hier en daar wat geforceerd aan. Alsof de auteur in zijn debuut in een keer al zijn talent op tafel heeft willen gooien. Is De Zwaluwman aan te bevelen? Het antwoord is daarop volmondig ja, vooral vanwege de originele combinatie van fictie en waarheidsgetrouwe gebeurtenissen en omdat je niet zo snel weer een boek in handen zult krijgen die zich laat vergelijken met dit kunstwerkje.

Dit boek staat bij de oorlogsboeken - een schap waar ik echt nooit kom. Het is dan ook dankzij het 'Lees eens wat anders' topic op Hebban dat ik dit boek las. Ik ben diep onder de indruk van dit verhaal. De schrijfstijl is poëtisch maar wel toegankelijk en het verhaal ligt - wat ik het liefste heb - op de grens van werkelijkheid en fantasie. Het speelt in de Tweede Wereldoorlog (een setting waar ik normaal niet van zo hou), maar dit element bleef eigenlijk redelijk op de achtergrond. Pas op tweederde van het verhaal wordt het grimmig en dringen de verschrikkingen van de oorlog tot je door. Omdat het verhaal tot dan toe vrij sprookjesachtig en lieflijk was, was de impact bij mij des te groter. Wie de Zwaluwman is, blijft een mysterie. Maar het verhaal biedt voldoende aanwijzigingen om een eigen conclusie in elkaar te puzzelen.

Prachtig boek, ontroerend mooi

Ik vind het boek tegenvallen. Het verhaal komt niet op gang. Het blijft hangen in beschrijvingen, maar gaat nergens heen.

De zwaluwman is een magisch realistisch boek, verteld vanuit het perspectief van de alwetende verteller in sprookjesvorm. Savit heeft dit bewust gedaan om op deze manier de harde kanten van de oorlog weg te kunnen laten zodat hij je met een zachte hand de filosofische gedachtegang van de evolutie van de WOII kan aanreiken, wat hij op magistrale manier voortreffelijk heeft gedaan.
Ogenschijnlijk leest dit boek zeer gemakkelijk weg, wat tevens de grootste valkuil is van dit boek, want dan kan het al gauw gebeuren dat je de diepere lagen mist, het verhaal zit ingenieus in elkaar, waarbij elk onderliggende verhaal zijn eigen einde en betekenis geeft aan het boek
De zwaluwman is een modern sprookje uit de jaren 30/40 wat zich in polen afspeelt tijdens de WOII. Anna is 7 als ze haar vader verliest, die hoogleraar was in linguïstiek, ontmoet ze een mysterieus figuur, de zwaluwman. Ze weet dat hij niet haar vader is, maar hij heeft wel eenzelfde gevoel voor talen. Zelfs voor die van vogels, wanneer hij een zwaluw op zijn arm laat landen, drogen haar tranen en besluit Anna hem te volgen, weg uit de gevaarlijke stad, ze gaan vervolgens de wildernis van Polen in en proberen op die manier de oorlog te overleven door, door middel van omzwervingen uit het oorlogsgebied te blijven, tijdens deze omzwervingen krijgt Anna wijze levenslessen van de zwaluwman verpakt in mooie metaforen, waarbij ze ook allerlei avonturen beleven en je geconfronteerd word met sommige verschrikkingen die tijdens de WOII hebben plaats gevonden.

“Toen hoorde ze het eerste schot, één schot, uit een pistool of een geweer, gevolgd door het gekrijs van een vrouw. Zulk gekrijs kun je haast niet omschrijven aan iemand die het nog nooit heeft gehoord. Het geluid overstijgt op een of andere manier de grenzen van het lichaam dat het voortbrengt, zo schel en doordringend dat het bijna bovennatuurlijk lijkt, maar zo dierlijk dat het in jou als getuige een soort krijsende echo opwekt die schril in je borst weerklinkt. Woorden als “verdriet” of “ontzetting” schieten te kort. Eigenlijk heeft geen enkele taal een woord dat de lading dekt. De enige manier waarop je kunt bevatten hoe zulk gekrijs klinkt, is door het je voor te stellen als het geluid van het universum dat openscheurt om de Dood door te laten. Eerst was er maar één persoon die krijste, toen klonk er gemompel, waarop weer gereageerd werd met geschreeuw. Anna kon nog steeds niet onderscheiden welke taal ze spraken. Er begonnen honden te blaffen, en toen klonken er geweerschoten, steeds meer, snel achter elkaar, waarna het gekrijs en gehuil toenam en zich over de stemmen verspreidde als een virus.”

Gavriel Savit heeft mij in zeer positieve zin kunnen raken, al is het alleen al , door op de juiste momenten, dingen weg te laten waardoor je eigen creërende vermogen sterk wordt aangesproken, vindt ik echt bijzonder, en zeker ook getuigen van een boel lef om in een debuutroman toe te passen. Hij weet op een zachte manier de lezer bewust te maken met wat de oorlog, met name met onschuldige kinderen, maar ook zeker bij volwassenen doet. Mede ook vanwege de verborgen verhaallijnen en aanwijzingen die ik heb kunnen ontdekken en de vele prachtige metaforische vertellingen krijgt De zwaluwman van mij een welverdiende 5 sterren waardering.

   

6 november 1939, Anna is zeven, en die die dag zal haar leven drastisch veranderen en een andere wending nemen.
Anna’s vader – een professor aan de universiteit - wordt die dag door de Duitsers opgepakt en weggevoerd.
’s Morgens bracht hij haar onder bij vrienden en het enige dat Anna wist was dat hij maar even weg moest.
Ondanks haar jeugdige leeftijd beseft Anna, dat niets meer is wat het was.
Al vlug merkt ze dat bekenden en zogenaamde vrienden haar de rug toekeren, vooral uit zelfbehoud.
Wanneer ze uiteindelijk alleen op de wereld staat, ontmoet ze een lange buitengewoon magere man, strak in het pak, die net als zij verschillende talen kent en spreekt.
De man floot opgewekt tjirpend een zinnetje in de richting van de hemel (p.25) en een vogel streek neer voor de man. Het was een zwaluw.
Anna besluit deze man te volgen en samen duiken ze onder in het bos. Van dat ogenblik af beheerst de Zwaluwman het leven van Anna.
Hij leert haar overleven en wijst haar op de gevaren van de oorlog. Hij sterkt haar in het leven en onderwijst haar.
Hij leert haar dat niemand meer is die hij/zij vroeger was. Achter ieder mens schuilt een andere ik waarvoor ze beducht moet zijn, want voor je het weet ben je verraden en een pion in handen van de vijand.
Anna en de Zwaluwman lijden onder de gruwel en de ontberingen van de oorlog. De auteur beschrijft deze gruwelen gelukkig niet, maar tussen de lijnen lees je wel dat ze er zijn.
Tijdens hun verdere tocht ontmoeten ze Reb Hirschl, een Joodse muzikant.
De Zwaluwman heeft duidelijk een afkeer en aversie van deze man, maar Anna weet hem toch te overhalen deze man met hen te laten optrekken.
Gedrieën trekken ze door bezet land en leren ze elkaar beter kennen en komen ze in diverse situaties terecht.
Anna groeit niet alleen geestelijk, maar ook lichamelijk en ondergaat sneller de metamorfose van jong meisje naar jonge vrouw.
Savit weet de lezer te vatten door zijn ongekunstelde, vlot leesbare schrijfstijl. Hij is een virtuoos op gebied van taal.
Het boek verhaalt en leest als een sprookje. Het hoofdthema in dit boek is de oorlog. Dit is de kapstok waar Savit andere thema’s zoals vriendschap, vertrouwen, verlies, dood, overleven en onschuld aan vasthangt.
Het boek heeft mijns inziens de boodschap dat ondanks ontbering en lijden iedereen moet blijven geloven dat het beter zal worden en kracht moet putten uit kleine dingen. Uit negatieve dingen kan men altijd wel iets positiefs naar boven halen.