Democratie in crisis Een anatomie van de buitengerechtelijke vrijheidsberoving in West-Europa (1914-1940)

Hoe functioneert de democratische rechtsstaat wanneer zij bedreigd wordt ? In welke mate zijn inbreuken op liberale, democratische waarden – zoals individuele rechten en vrijheden – verantwoord voor het overleven van de staat ? Anders gesteld : hoe worstelen staten met grondwettelijke dilemma’s en hoe kan vermeden worden dat de rechtsstaat ontwricht wordt ? Vanaf wanneer wordt de openbare veiligheid bedreigd en wie beslist over het evenwicht tussen veiligheid en vrijheid ? Dit zijn even fundamentele als tijdloze vragen waarvan het belang gedurende een noodtoestand pertinent wordt. Welke middelen mogen ingezet worden om een bedreiging af te wenden en te bestrijden ? Concreet : onder welke voorwaarden kan de voorhechtenis verlengd worden of zijn bepaalde antiterroristische maatregelen te bepleiten ? De auteur hanteert de buitengerechtelijke vrijheidsberoving als lakmoesproef voor de democratische weerbaarheid van een staat. Wat is de oorsprong van de noodwetgeving waarin de buitengerechtelijke vrijheidsberoving wortelt en hoe evolueerde deze ? De focus is top-down institutioneel, maar wordt van onderuit aangevuld door zicht op de uitvoering van het beleid. Op die manier is er zowel aandacht voor het beleid als voor de praktijk, en dit op basis van grondig en uitvoerig onderzoek van rijke archiefbronnen uit binnen- en buitenland. Het internationaal vergelijkend perspectief is vernieuwend en maakt het mogelijk langetermijnontwikkelingen tegen het licht te houden, zoals de mate waarin de tijdelijke noodmaatregel van het kamp structureel verankerd is in onze maatschappij. Het onderzoek identificeert duidelijke krachtlijnen en gevaarzones. Onvermijdelijke problemen vormen zich in geval van een machtsonevenwicht ten voordele van de uitvoerende macht, een ongewenste machtstoename op lokaal niveau, en een protectionische dynamiek die fataal kan zijn voor het verlenen van humanitaire bijstand. De auteur benoemt geïnstitutionaliseerde en niet- geïnstitutionaliseerde waarborgen als tegenwicht voor deze gevaren. Deze kunnen een alarmerend en remmend effect hebben op de eigendynamiek die in crisis blijkt te ontstaan. Buiten het pleidooi voor een permanente waakzaamheid om verworven waarden, waarborgen, en evenwichten te beschermen, draagt dit onderzoek het inzicht uit dat noodtoestanden van alle tijden zijn. Omdat de bedreiging dus zowel chronisch als acuut is, maakt dit de rechtsstaat tot een steeds te beschermen goed.