Die Vanbinnen The One Inside

Ik kende Sam Shepard eigenlijk alleen als acteur, niet als schrijver. Maar dit boek was boven mijn verwachting. Het boek leest bijna als een toneelstuk, door alle scènes en dialogen waan je je in het theater zelf. Het verhaal is suggestief, laat je nadenken en meebeleven. Af en toe brengt het boek je in verwarring, misschien juist wel opzettelijk.

Je leest het boek vanuit de gedachten, wanen en dromen van de hoofdpersoon. Hij lijkt dementerende en kruipt terug naar zijn jeugd. In de dialogen en scènes leer je zijn vader kennen, die plotseling verdween. Maar ook het Amerika van vroeger, met haar wilde landschappen en woeste natuur. Het boek leest als een belevenis in plaats van een roman. Ik heb erg genoten van het boek, en beveel het iedereen aan!

Op een ochtend, na een carrière van zo'n veertig jaar, ontwaakt het naamloze hoofdpersonage. Buiten raast de wind rond zijn huis, hij voelt zich onrustig. In de spiegel kijkt een jongere versie van zichzelf hem aan en in gedachten duikt hij terug in zijn leven en beseft dat hij nu een jaar ouder is dan zijn vader is geworden. Zijn herinneringen aan hoe zijn relatie met zijn vader was, zijn selectief. Wat hem echter duidelijk voor de geest staat was dat zijn vader een seksuele relatie had met de veertienjarige Felicity. Terecht haalt hij Lolita aan van Nabokov.

Hijzelf is op dat moment dertien, ziet ze bezig en weet niet goed of hij ervan walgt of dat het hem biologeert en hij ontvlucht het huis, maar tegelijkertijd ziet hij dat hij zijn vader nooit zal kunnen ontvluchten. Bij terugkomst ziet hij zijn vader afgevoerd worden door de politie. Wanneer Felicity ook hem verleidt tot het hebben van een - zijn eerste - seksuele ervaring, verwart het hem. Ze blijft hen thuis opzoeken en wacht op zijn vader, maar op zeker moment kiest ze ervoor om letterlijk te verdwijnen.

Op de filmset raakt de verteller gebiologeerd door een - op een teenring na - naakte twintiger. De volgende ochtend worden ze met Argusogen bekeken. Wat hebben een man van om en nabij de zeventig en een twintigjarige vrouw met elkaar? Ze chanteert hem niettemin door te opperen hun pikante telefoongesprekken openbaar te maken. Dit levert haar de naam Chantage meisje op en de machtsstrijd tussen hen werkt ontwrichtend. Ook zij zal echter niet lang in zijn leven blijven.

Het thema van een ongemakkelijke en verstoorde vader-zoonrelatie gebruikte Shepard vaak in zijn toneelstukken en is ook in deze bundel een rode draad, vervlochten met de losse draden van zijn relaties. De meisjes, maar ook zijn ex-vrouw en vader, verdwijnen op zeker moment, ieder met zijn eigen beweegredenen, plotsklaps uit zijn leven, alsof hij een metafoor heeft gevonden voor het onbarmhartige moment dat ook hij zou verdwijnen.

Het resultaat is een keur aan caleidoscopische beschrijvingen, als de facetten van een geslepen diamant, steeds met een andere lichtinval. Onthutsend en blijmoedig. Door middel van de wisselingen in het vertelperspectief, kijkt de verteller afwisselend van buiten naar binnen en van binnen naar buiten, wat de titel van het boek verklaart. Introspectie is de leidende thematiek; gevoelens, gedachten en herinneringen leiden tot zelfreflectie van de verteller en het ontraadselen van wat hem onbewust of bewust bezighield. Alsof hij in het reine wilde komen met wat hij met zich meedroeg en hem zolang heeft beziggehouden, of een manier om het gecompliceerde gevoel wat er binnen in hem huisde te willen kaderen.

Laat je leiden door deze ogenschijnlijk incoherente bundeling van memorie, om aan het einde te beseffen dat er wel degelijk sprake is samenhang tussen de hoofdstukken van de nalatenschap van deze briljante alleskunner.

Om te lezen en te herlezen. Om nog lang op te kauwen en te herkauwen.

Bij het zien van de schitterende cover van The One Inside | Die Vanbinnen van Sam Shepard krijg je het gevoel dat je een sprookjesachtig verhaal gaat lezen. Je wilt weten waar de vrouw heen gaat en wat er aan linker hand aan de lijn zit. Het is mooi dat ze voor de originele cover hebben gekozen en dat ze voor een lichtere kleur hebben gekozen dan het origineel. Deze kleur oogt net wat frisser. De titel maakt nieuwsgierig, je wilt weten wat er bedoeld wordt. Bij het lezen van de dubbele titel krijg je het idee dat het verhaal in twee talen is geschreven, maar niets is minder waar, de Engelstalige titel verwijst alleen maar naar de originele titel van het boek. Diegenen die geen Engels spreken en lezen kunnen dus opgelucht ademhalen, want het boek is in het Nederlands vertaald door Gerrit Brand zodat de Nederlandstalige lezers het boek ook kunnen lezen. ;)
The One Inside | Die Vanbinnen van Sam Shepard is wat schrijfstijl aangaat niet in een hokje te plaatsen. Het is geregeld haast poëtisch geschreven, beeldend geschreven, dan is het weer op een filmische manier geschreven. De dialogen zijn op een sprekende manier geschreven, je hoort de twee mensen met elkaar praten en soms kibbelen met elkaar zoals alleen echtparen op leeftijd dat kunnen doen. Ondanks, of misschien wel dankzij, de verschillende schrijfstijlen leest het boek vlot weg. Door de over het algemeen korte hoofdstukken is dit een boek dat je tussendoor zou kunnen lezen, dat je zou kunnen lezen als je bijvoorbeeld ergens op moet wachten. Met dit verhaal krijg je een mooi kijkje in hoe Amerika vroeger was en hoe het er op een filmset aan toe kan gaan.
The One Inside | Die Vanbinnen van Sam Shepard is een verhaal dat vanuit de hoofdpersoon, die geen naam heeft, is geschreven. Op zijn oude dag blikt hij terug op zijn leven. Hij haalt herinneringen op aan zijn vader en zijn jonge vriendin waar hij uiteindelijk ook een relatie mee krijgt waardoor de vader-zoonrelatie complex wordt. In het heden wordt hij gechanteerd door een jonge vrouw die dreigt hun telefoongesprekken openbaar te maken. Tijdens het lezen word je soms in verwarring gebracht, de hoofdpersoon wil nog wel eens van de hak op de tak springen, van het heden naar het verleden en van het verleden naar het heden, maar dat is niet storend. De hoofdpersoon zet je geregeld aan het denken. Op het eerste gezicht lijken sommige hoofdstukken niets met elkaar van doen te hebben, maar op het eind kom je erachter dat alles met elkaar samenhangt.
Het is een aangrijpend verhaal dat tijdens het lezen in je gaat zitten, het is een verhaal dat je bij de strot grijpt. Je hebt het gevoel dat je het verhaal zelf meebeleefd.
Kortom; The One Inside | Die Vanbinnen van Sam Shepard is een verhaal waar je meteen in zit als je er aan bent begonnen. Het is een verhaal dat in je gaat zitten, dat je bij de strot grijpt en niet meer loslaat. Het is een verhaal dat je vaker kan lezen om dan weer wat nieuws te ontdekken dat je niet eerder hebt gelezen of doordat je weet hoe het eindigt veel stukken anders gaat bekijken.

De gedachten van de oude man die terugkijkt op zijn leven zijn allesbehalve samenhangend en vormen ook geen verhaal op zich, maar doen denken aan een fotoalbum met zwart wit foto’s en pastelkleurige plaatjes met tussen de bladen spinnenweb papier. Verwissel de volgorde van de blaadjes en blader versneld door het album: en zie, dat is bij benadering het beeld dat opgeroepen wordt bij het lezen van het boek. 

Wat te denken van honden die elke keer weer opduiken? En wanneer er geen honden zijn nemen wolven of coyotes hun wel plaats in. Roofdieren met hun afschrikwekkende gedrag komen zo vaak terug dat ze, samen met de barre weersomstandigheden en de lelijkheid van de dingen een dreigend beeld oproepen. Het leven van de oude man moet hard geweest zijn, er is weinig zachts of liefdevols te ontdekken in de herinneringen. Om te lezen is dit beeld op een indringende manier mooi, maar geeft tegelijkertijd een spookachtig, onwerkelijk en onvoorstelbaar desolaat bestaan weer waarin ook de zelfkant van het Amerikaanse leven zichtbaar wordt en waarin de schoonheid van de natuur een tegenhanger vindt in de ongenadige wind die het landbouwers moeilijk maakt. Deze oerkrachten zijn net zo essentieel in het leven van de oude man als het artificiële van de film, het café en de auto’s. 

Om het boek te kunnen waarderen is het goed om te weten dat Sam Shepard een veelzijdig kunstenaar was. Hij was schrijver van toneelstukken en verhalenbundels,  als acteur, speelde hij in meer dan 60 films en schreef filmscripts. Hij overleed in 2017 aan de gevolgen van de ziekte ALS. Zoveel talenten verenigd in één persoon hoeft geen garantie te zijn voor een goed eindproduct. Deze geweldige roman is er eentje met meerdere gezichten. Aan de ene kant is er de introspectie, de herinneringen lijken waarachtig te komen van een personage dat geleefd en geleden heeft, aan de andere kant worstelt hij met de gewaarwording dat hij bekeken wordt. Dit lijkt een link naar zijn laatste boek Bespieder van de Eerste Persoon waarin hij die observeert naast degene staat die geobserveerd wordt, de twee rollen schuiven moeiteloos in elkaar zodat één persoon beide rollen kan spelen. Het schuiven met identiteiten is terug te vinden in Die Vanbinnen waarin vader en zoon van rol zouden kunnen wisselen. 

Het voorwoord van Patti Smith is een welkome introductie van de roman, meteen weet zij de juiste toon te vinden waarop je als lezer kunt ‘inzetten’. De woorden van Smith geven tijdens het lezen een extra dimensie aan het bijzondere verhaal van de ‘ontwakende verteller midden in zijn gedaanteverandering’. Lees vooral ook het artikel dat vertaler Gerrit Brand schreef over Sam Shepard.