Niets om het hoofd op neer te leggen De vlucht van een joodse boekverkoopster, met een voorwoord van Patrick Modiano

Het boek vertelt het levensverhaal van een Joodse vrouw, een boekhandelaar, in de jaren voordat WOII uitbreekt. Hoewel dit op zich geen spectaculaire elementen zijn, is dit een verbijsterend verhaal.

Zoals Patrick Modiano in zijn voorwoord al vertelt, is er over haar leven niet veel bekend. En dat maakt het boek zo puur; autobiografisch zonder de lezer te beïnvloeden met haar intieme verhaal.
Het verhaal ontrolt zich voor je ogen als een geschreven filmscript. Haar periode als boekhandelaar van een specialistische boekhandel met Franse boeken in het mondiale Berlijn van de jaren 1920-1930, geeft een mooi tijdsbeeld van Berlijn, van schrijvers en van haar klanten.
Aan de hand van alledaagse bureaucratische maatregelen en geweld in de straten, wordt fijntjes de opkomst van de nazi's beschreven. Uiteindelijk kan Francine zich niet meer staande houden en vlucht zij naar Parijs, de stad van haar studie, een koffer met persoonlijke bezittingen achterlatend in een depot in Berlijn. Deze koffer zal later nog een belangrijke rol spelen.

Haar Franse periode wordt bepaald door de oorlog die alles in Frankrijk verandert. Haar leven met boeken, cultuur en uitgevers wordt omvergeworpen. Er volgt een periode van vluchten voor de nazi's en mislukte vluchtpogingen naar het veilige Zwitserland, die uiteindelijk slaagt.

Wat het boek zo aangrijpend maakt, zijn de korte, trefzekere zinnen die als filmscènes het verhaal neerzetten. Op haar reis door Frankrijk ontmoet zij tal van bijzondere personen, met ieder hun eigen, door oorlog veranderde leven. Zij komen in beeld en beklijven in je geest. Goede en foute Vichy-Fransen laten zien hoe dun de lijn soms is tussen goed en kwaad.

Haar verhaal is misschien niet nieuw, maar de beschreven personen, scènes en kleine, maar bepalende menselijke details, gaven mij een doorleefd beeld van de gevolgen en impact van WOII op de gewone alledaagse mensen in een wereld die plotseling niet meer alledaags is.
De vertaalster Marianne Kaas verdient lof voor haar vertaling vanuit het Frans. Haar Nederlands is helder, trefzeker en leest soepel.

Rob

“Niets om het hoofd op neer te leggen” is het autobiografische verhaal van Françoise Frenkel, een in Polen geboren Joodse vrouw. Zij beschrijft daarin haar liefde voor boeken en literatuur, haar vlucht uit Duitsland vlak voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog en de onderdrukking en vervolging die zij als Joodse vrouw ondervond. In de tijd van angst en vervolging ervoer zij ook veel hulp en vriendschap.
In 1921 opent zij in Berlijn een boekwinkel waar zij uitsluitend Franstalige literatuur verkoopt. Haar boekwinkel heeft een steeds groter wordende klantenkring. De mensen komen niet alleen voor de boeken, maar ook voor het onderlinge contact.
In 1939 wordt het haar onmogelijk gemaakt haar winkel voort te zetten, omdat zij Joods is, en moet zij vluchten. Frenkel komt na haar vlucht in Parijs, maar al snel is het daar te onveilig en vlucht zij verder naar Avignon en daarna naar Vichy. Als zij moet onderduiken, krijgt ze hulp van mensen die ze toevallig ontmoet heeft en die zich inzetten om Joden te ondersteunen. Niet alleen de Joden lopen gevaar, ook de mensen die hen helpen en onderdak verlenen kunnen opgepakt worden.
De situatie in Frankrijk wordt onhoudbaar voor haar en ze probeert te ontkomen naar Zwitserland. Tot twee keer toe wordt zij bij de grens opgepakt en in de gevangenis gezet, ondanks dat zij wel een verblijfsvergunning heeft die haar toestemming geeft naar Zwitserland te gaan. Maar omdat de grens gesloten is, blijft het illegaal de grens over te steken. Bij de derde poging lukt het haar nipt te ontkomen. Zij houdt gedurende haar leven een dagboek bij en in Zwitserland aangekomen schrijft Françoise Frenkel vanuit deze dagboekaantekeningen “Niets om het hoofd op neer te leggen” dat in 1945 in druk uitkomt. Het boek wordt in 2015 in Frankrijk herontdekt.

“Niets om het hoofd op neer te leggen” is een indrukwekkend verslag van het leven van de schrijfster in een tijd van angst en vervolging. Zij gaat in detail in op wat haar is overkomen, zowel de hulp als het verraad komen aan de orde. Door haar manier van schrijven voel je mee met haar angst en verdriet, maar ook haar vreugde en dankbaarheid.
Door op een vrij nuchtere manier de steeds verdergaande bureaucratische regels, en de invloed daarvan op het dagelijks leven, te beschrijven, wordt de ellende die het nazisme gebracht heeft duidelijk.
Wat vooral uit het boek naar voren komt is haar liefde voor literatuur en de kracht die ze hieruit putte om door te zetten.

Het boek bevat een voorwoord van Patrick Modiano, die het boek dat aangetroffen was in een partij tweedehands artikelen van Emmaüs, onder ogen kreeg en zeer onder de indruk was.
“Niets om het hoofd op neer te leggen” is vertaald door Marianne Kaas.

Niets om het hoofd op neer te leggen is het autobiografische verhaal van Françoise Frenkel, een Joodse vrouw van Poolse komaf die in Berlijn met veel succes een boekwinkel runt met uitsluitend Franse boeken. Het boek werd al in 1945 voor het eerst uitgegeven, in 2015 werd het herontdekt en opnieuw gepubliceerd nu met voorwoord van Patrick Modiano die zeer onder de indruk was van dit verhaal.

Het boek begint in 1921 met Françoise die een boekhandel opstart in Berlijn, een boekhandel met uitsluitend Franstalige boeken. Uit dit eerste deel spreekt de enorme liefde voor literatuur van de schrijfster, ze weet mede hierdoor ook een succes van de boekhandel te maken. Door haar manier van vertellen krijgen we een mooi sfeerbeeld van het Berlijn tussen de twee oorlogen in.

Zo langzamerhand worden er steeds meer regels opgelegd aan de burgers en met name voor de Joodse gemeenschap wordt de vrijheid steeds verder beperkt. Françoise merkt dit ook en ziet uiteindelijk geen andere uitweg dan haar boekwinkel achter te laten en op de vlucht te gaan. Omdat de grens met Polen al dicht is kan ze niet meer terugkeren naar haar familie, ze besluit om naar Parijs te gaan, de stad waar ze gestudeerd heeft.

Vanaf dat moment begint een onzekere en angstige tijd voor Françoise, steeds weer opnieuw moet ze vluchten en op zoek gaan naar een nieuw, tijdelijk, onderkomen. Al snel verlaat ze Parijs en trekt naar o.a. Vichy, Nice en Avignon, hierbij wordt ze steeds weer geholpen door mensen die ze toevallig ontmoet.

Dit geeft een aangrijpend beeld van hoe er in oorlogstijd vriendschappen ontstaan uit toevallige ontmoetingen, maar ook hoe dun het lijntje tussen goed en kwaad is, want niet iedereen is te vertrouwen. De angst en onzekerheid worden op een overtuigende manier weergegeven en ook de moed van de gewone Franse burger, die zijn leven op het spel zet door een onbekende te helpen, is bewonderenswaardig.

Het uiteindelijke doel van haar vlucht is Zwitserland, hoewel ze via vrienden een verblijfsvergunning voor Zwitserland heeft gekregen wordt het haar onmogelijk gemaakt om op legale manier het land binnen te komen. Dus probeert ze ten einde raad illegaal de grens over te steken, waarbij ze tot twee keer toe betrapt wordt. De derde poging slaagt.

Eenmaal in Zwitserland verwerkt ze alles wat ze gedurende al die jaren in haar dagboeken geschreven heeft tot dit boek.
En dat is gelijk ook alles wat er bekend is over Françoise Frenkel, dat maakt het boek nog specialer.
Het is in een vlotte stijl geschreven die bijna leest als een filmscript. Hoewel het verhaal op een vrij beschouwende en nuchtere wijze verteld wordt is het zeer aangrijpend, de angst en onzekerheid zijn absoluut voelbaar.

Het is een verhaal dat vertelt moet worden, een verhaal dat ook nog steeds actueel is omdat er vandaag de dag ook nog vele mensen op de vlucht zijn omdat ze in hun eigen land geen veilig bestaan meer hebben.

Het boek Niets om het hoofd op neer te leggen van Francoise Frenkel verscheen al in 1945 en werd in 2015 herontdekt. In Frankrijk wordt het boek een succes en het wordt nu ook in Nederland uitgegeven.

Het is het waargebeurde verhaal van een Joodse vrouw, die is geboren in Polen en heeft gestudeerd in Frankrijk. Zij begint in de jaren 20 van de vorige eeuw een Franse boekhandel in Berlijn. Na een moeilijke start, de Eerste Wereldoorlog was nog maar net achter de rug, verwerft zij een trouwe klantenkring. In de jaren 30 wordt het haar steeds lastiger gemaakt met het opkomende nazisme. Steeds meer maatregelen beperken haar werkzaamheden, totdat het in 1939 helemaal onmogelijk wordt om de boekhandel voort te zetten.

Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog vlucht ze naar Parijs en vervolgens via Avignon en Vichy naar Nice. Ze krijgt steeds hulp van vrienden en onbekende hulpverleners. In Nice moet ze onderduiken en steeds als het te heet onder haar voeten wordt, moet ze weer naar een ander onderduikadres. Niet alleen zij zelf, maar ook de mensen die haar onderdak verlenen lopen een groot risico. Ze kan via vrienden in Zwitserland een verblijfsvergunning bemachtigen, maar ze kan Frankrijk niet via een legale weg verlaten. Ze onderneemt een aantal vluchtpogingen, maar wordt twee keer opgepakt bij de grens. De derde keer lukt het gelukkig wel. In Zwitserland schrijft zij nog tijdens de oorlog haar verhaal op en wordt het uitgegeven.

Niets om het hoofd op neer te leggen is een indrukwekkend boek. Het maakt invoelbaar wat het betekent om op de vlucht te zijn. Steeds weer alles en iedereen achterlaten en door naar het volgende onderduikadres. Het laat zien dat er veel mensen bereid zijn hun leven te riskeren om een ander te helpen. Het is een redelijk nuchter verslag van een dramatische periode van haar leven. Het gemis van haar familie en de onzekerheid hoe het met hen gaat, emotioneert haar het meest. Er is al veel over de Tweede Wereldoorlog geschreven, maar toch blijft het noodzakelijk deze verhalen te blijven vertellen. Het thema is nog steeds actueel gezien de oorlogsvluchtelingen in de huidige tijd.

Het verhaal van Francoise Frenkel is zeer aangrijpend. In dit boek ‘Niets om het hoofd op neer te leggen’, beschrijft ze wat de oorlog met haar, en met de mensen om haar heen, doet. Francoise is Poolse, maar haar ouders zijn Joods. Ze begint een Franse boekwinkel in Berlijn en vlucht kort voor de oorlog uitbreekt naar Parijs. Vanaf dat moment begint een tijd van schuilhouden en vluchten. Ze probeert hoop te houden, piekert zich suf, slaapt slecht en moet regelmatig in het holst van de nacht of heel vroeg in de ochtend verhuizen.
Ondertussen worden de wettelijke regels waaraan ze moet voldoen steeds veranderd waardoor het telkens weer een opgave is om haar papieren op orde te krijgen. Gelukkig krijgt ze veel hulp van goede vrienden en zijn er op cruciale momenten onverwachte weldoeners. Toch ontkomt ook Francoise niet aan een arrestatie en wordt ze na een vluchtpoging gevangengezet in Annecy.

Door de indringende en beeldende schrijfstijl leest het boek ‘Niets om het hoofd op neer te leggen’ als een film.
Citaat:
Het was al donker toen Marion terugkwam. Ze overhandigde een briefje van monsieur Marius waarin hij zei dat ik dezelfde avond nog moest komen, als alle lichten uit waren, en dat Marion mee moest.

Dit boek bevat een voorwoord van Patrick Mondiano. Hij is op zoek gegaan naar meer informatie over deze schrijfster maar heeft, met uitzondering van een aantal basisgegevens, weinig tot niets kunnen vinden. Vertaling: Marianne Kaas.

Het boek niets om het hoofd op te leggen van Françoise Frenkel, werd al in 1945 uitgebracht bij een uitgeverij in Geneve , Per toeval werd in 2010 het boek opnieuw gevonden, waarna het in 2015 opnieuw werd uitgegeven door uitgeverij Gallimard.
In Frankrijk werd het boek een succes waardoor het nu ook in het Nederlands is vertaald.

Het is het verhaal van Françoise Frenkel, een vrouw die in de roerige jaren 30 een Franse boekhandel had in Berlijn.
Dit wordt voor haar steeds moeilijker gemaakt omdat zij een Joodse is van Poolse afkomst.
Waardoor zij toch gedwongen op de vlucht naar Frankrijk gaat, het land waar zij gestudeerd heeft, haar eigen vaderland kon ze al niet meer heen want de grenzen met polen zaten al dicht.
Eenmaal in Frankrijk wordt het leven nog moeilijker en blijft ze ondanks de hulp van vele vrienden steeds op de vlucht, ze blijft hopen op de dag dat ze de grens naar het neutrale Zwitserland over te steken.
Iets wat haar zeker niet makkelijk wordt gemaakt, na 2 keer bij een vluchtpoging opgepakt te zijn, was haar derde poging eentje die haar in Zwitserland bracht waardoor zij haar verhaal heeft kunnen vertellen, zodat wij het 73 jaar later kunnen lezen.

In dit boek word je tijdens het lezen duidelijk, hoe de Nazi’s continu hun bureaucratische regeltjes aanpasten, en hoe het leven onder de Vichy regering voor de Fransen was, maar vooral ook voor de vele vluchtelingen die er in die tijd in Frankrijk waren, die hun thuisland al waren ontvlucht toen de Nazi’s hun land al had bezet, en ze het idee hadden dat ze vanuit Frankrijk betere vluchtmogelijkheden hadden.

Het verhaal van Françoise Frenkel is een verhaal wat verteld moet worden ook nu 73 jaar later, ze geeft een goed beeld hoe het was om continu op de vlucht te zijn, dankbaar zijn voor de hulp die je kreeg, maar ook hoe er misbruik van de situatie werd gemaakt.
Aangrijpend is het boek zeker, door de manier waarop Francoise haar verhaal vertelt, een verhaal wat door haar schrijfstijl, bijna als een film leest, het boek heeft weinig opsmuk, waardoor het een verhaal is wat binnenkomt, doordat je tijdens het lezen het gevoel krijgt dat het iedereen kan overkomen.

Eigenlijk is het ook een thema waar we in deze tijden ook mee met onze handen in het haar zitten, de vele oorlogsvluchtelingen die nu nog huis en haard moeten achterlaten om een betere toekomst in Vrede te vinden.

In 2010 werd bij toeval in een opslagplaats van tweedehandsspullen in Nice een exemplaar van het boek Niets om het hoofd op neer te leggen gevonden. De ontdekker had geen idee wie de schrijfster was en kende het boek niet, maar zag toch het belang van het boek in. In 2015 volgde een heruitgave van dit boek.

Het boek vertelt het waargebeurde verhaal van Frymeta Frenkel, geboren in 1889, Poolse met joodse roots. Ze is ambitieus en opent in 1921 samne met haar man een boekhandel in Berlijn. Ze heeft vooral Franse boeken, tijdschriften en kranten. Naargelang de jaren vorderen, verandert de sfeer. Bepaalde boeken komen op een lijst en mogen niet meer verkocht worden. Nadien volgen de tijdschriften en de kranten. Ze ziet hoe joden worden getreiterd, maar blijft zelf nog wel buiten schot. Tot ze op een dag niet anders kan dan naar Frankrijk te vluchten. Tijdens een razzia wordt haar man opgepakt en naar een concentratiekamp gestuurd waar hij overlijdt. Zelf moet ze onderduiken en ze doet verschillende pogingen om naar Zwitserland te gaan, maar ze wrodt opgepakt. Haar derde poging is de goede. Wanneer ze in Zwitserland aangekomen is, schrijft ze het boek Niets om het hoofd op neer te leggen dat voor het eerst in 1945 uitgegeven wordt.
In 1979 overlijdt ze in Nice.

Het idee dat dit boekje van onder het stof gehaald is en opnieuw uitgegeven, samen met het onderwerp maken dit toch wel een uniek boekje. Bovendien bevat het boek documenten om haar vlucht en het schrijven van het boek te staven.

Een ander soort boek over de oorlog. Geen ellende uit een concentratiekamp, gewoon de ellende van een buitenlander die moet onderduiken, hoe ze moet leven, haar vluchtpogingen, maar ook het goede in de mensen die haar helpen, zelfs van sommige politieagenten of douaniers.

Goede kwaliteit, dat is wat ik er goed aan vind.

Francoise Frenkel Niets om het hoofd op neer te leggen
De vlucht van de Joodse boekverkoopster
Gepubliceerd in 1945

Dit indrukwekkende boek is geschreven in 1944/1945. De schrijfster deed dit na haar vlucht naar Zwitserland.
Francoise is geboren in Polen. Ze gaat studeren aan de Sorbonne in Parijs.
Van jongs af aan wil ze graag een boekenwinkel beginnen rond 1920. Na veel overwegingen besluit ze dat in Berlijn te gaan doen. Het wordt een boekhandel met voornamelijk Franse boeken.
De winkel draait tot in de dertiger jaren goed. Ze ziet en voelt echter hoe de sfeer t.a.v. buitenlanders en later de joden steeds grimmiger wordt.
Op een gegeven moment voelt ze zich niet veilig meer en ze besluit naar Polen te vertrekken. Ze is echter te laat, want de oorlog breekt in de periode van voorbereidingen uit.
Ze stelt alles in het werk om dan maar naar Frankrijk te vertrekken. Ze heeft daar vrienden en kennissen. In Frankrijk lijkt er immers niets aan de hand.
Ook daar verandert de sfeer, de goedgezindheid t.o.v. de joden gaandeweg.
Ook de politiek schuift op naar de verderfelijke praktijken van de Duitsers.
Het is noodzaak om onder te duiken en vervolgens te vluchten. Deze pogingen herhalen zich een aantal keren.
Ze vliedt van hot naar her. Van het ene onderduikadres naar het andere. Ze komt goede en slechte Fransen tegen, baatzuchtige en onbaatzuchtige mannen en vrouwen. Ze wordt zelfs tijdens een vluchtpoging naar Zwitserland gevangen genomen, maar bijna nooit verliest ze haar moed en kracht. Ze heeft een enorm doorzettingsvermogen.
Tot drie keer toe onderneemt ze een vluchtpoging. De derde keer heeft ze succes. Pas dan breekt ze.
Francoise schrijft dit verhaal naderhand heel nuchter op. Het is een indringend verslag over haar leven en overlevingsdrang tijdens de 2e Wereldoorlog.
Over haar leven en hoe het met haar gaat daarna is weinig bekend.
Ze heeft in het zuiden van Frankrijk, in Nice, gewoond tot haar dood in 1975.
Het boek sprak mij aan. Zo rond 4 en 5 mei is zo’n verhaal belangrijk om aandacht aan te schenken. Deze geschiedenis mogen we nooit vergeten, we moeten er over blijven praten.

Geschreven bij Niets om het hoofd op neer te leggen

Alleen maar positief: goede kwaliteit, voordelige koop en duurzaam.