Onderdrukt door de verlosser een zoektocht naar Stalins erfenis in het Rusland van nu

De proloog van Onderdrukt door de verlosser hakt er meteen goed in. In het stadje Kolpasjevo werd in 1979 een groot massagraf gevonden, doordat de rivier zo geërodeerd was dat het graf was uitgehold. Als gevolg dreven ineens duizenden lijken in het water. De KGB (de Russische staatsveiligheidsdienst) wist niet hoe snel hij ter plaatse moest zijn om de lichamen te laten verdwijnen en te doen alsof dit nooit gebeurd was.

Hester den Boer neemt deze gebeurtenis als startpunt naar haar zoektocht naar Stalins erfenis in het Rusland van nu. Haar belangrijkste vraag is hoe het kan dat Stalin, onder wiens bewind miljoenen mensen de dood in werden gestuurd, nog steeds vereerd wordt. Ze bezoekt diverse plaatsen in met name Rusland, waaronder Moskou, Wolgograd (het voormalige Stalingrad), Tomsk en Solovjetski. Bij elke plaats vertelt ze de lezer wat het verband met Stalin is en spreekt ze diverse inwoners over hun houding tegenover Stalin.

Een aantal uitspraken van Russische mensen over de historische gebeurtenissen lijken ronduit belachelijk – denk je nu echt serieus dat Stalin geen idee had dat dit allemaal in zijn land gebeurde?! – en je vraagt je als lezer af of ze dat nu echt zelf kunnen geloven. Het is hierbij belangrijk om je te beseffen dat dit boek vanuit een westers oogpunt geschreven is en dat we als westerse lezer er ook op die manier naar kijken. Een Russische lezer zou dit heel anders zien. Hester den Boer schrijft hierover zelf in het boek:

“De bron van mijn kennis neemt hij ook niet serieus. Wat ik als feiten beschouw, ziet hij als propaganda. En andersom geldt hetzelfde. Het maakt onze communicatie erg lastig.”

Het knappe van dit boek is dat Hester den Boer met verschillende mensen praat en hierdoor een gevarieerd beeld weet neer te zetten. Sommige mensen willen, vanuit angst, niet over Stalin praten. Anderen geven aan waardering te hebben voor Stalin. Dit kan deels psychologisch verklaard worden, maar sommigen vonden het leven onder Stalin oprecht beter. Weer andere mensen spreken zich openlijk tegen Stalin uit of maken er veel werk van om de geschiedenis open te maken. Dat dat nog steeds niet altijd zonder gevaar is, wordt wel duidelijk als één van de geïnterviewden gearresteerd is nog voor het boek gepubliceerd is. Alle gesproken personen en hun meningen worden met respect weergegeven. Wel is het duidelijk wat de mening van Hester den Boer zelf is.

Onderdrukt door de verlosser geeft een beeld van wat er voor verschrikkelijks onder de leiding van Stalin gebeurd is én geeft een situatieschets van hoe het er nu in Rusland voor staat. Duidelijk is dat na een korte periode van openheid en vrijheid, men nu weer steeds verder ingeperkt wordt. Ondanks dat veel mensen om die reden uit Rusland emigreren, zijn er ook veel mensen die het probleem niet zien. De staatsmedia lijken hier een grote rol in te spelen.

Onderdrukt door de verlosser is een interessant boek over hoe het verleden van Rusland nog steeds een stempel op het heden drukt. Hester den Boer geeft met respect weer hoe dit kan en laat zien dat dit een complexe kwestie is waar geen eenduidig antwoord op te geven is. Een zwaar en complex onderwerp, maar Hester den Boer weet met haar toegankelijke schrijfstijl ook de leek te boeien. En na het lezen heb je het idee Rusland een stukje beter te begrijpen.

Wat is de geschiedenis van Rusland toch heftig, Hester den Boer neemt je als eerste mee naar de stad Kolpasjevo, waar in 79 een groot massagraf werd gevonden, bizar om dan te lezen, dat de lijken in de rivier dreven, maar ook dat de KGB als "oplossing" de lijken verzwaarde zodat ze weer naar beneden zakten, bizar vooral dat het ook gewoon echt gebeurd is, maar ook dat mensen er nog steeds angstig zijn om er over te praten, verder neemt den Boer ons nog mee naar Solovjetski, Moskou, Kolyma, en vele andere plaatsen waar belangrijke gebeurtenissen waren.
Ze geeft ons een kijkje in de man Stalin, hoe hij aan de macht kwam, maar vooral ook bleef, de vele slachtoffers die hij maakte, ze laat ons ook zien dat er op meerdere manieren op Stalin wordt gekeken door het Russische volk.
.
Met aan het begin een grote landkaart wat fijn is, want zo kun je tijdens het lezen weer terugbladeren om te kijken waar het nu ongeveer lag in het immense Rusland.
Zo krijg je een beter idee of het uitzichtloze leven wat de mensen hadden die bijvoorbeeld verbannen werden naar Kolyma.
.
Ondanks dat het helemaal geen dik boek is, staat er wel echt heel veel informatie in over het Rusland van toen en nu, het geeft daarom een aardig inkijkje in het leven van de Russen.
Knap van Hester den Boer vind ik, dat ze beide kanten wel gewoon een stem geeft, ze gaat ook respectvol om met Russen die Stalin nog steeds als een man zien, die ze vooral veel heeft gebracht, iets wat wij hier in het westen moeilijk kunnen begrijpen.
Mooi om deze verhalen te lezen, over al deze verschillende mensen, die een ding gemeen hebben.

Ook is het taalgebruik prettig, het is heel toegankelijk geschreven, zodat eigenlijk iedereen het zou moeten lezen, vooral omdat het zoveel informatie geeft over de geschiedenis van Rusland, veel ook over gebeurtenissen waar wij hier nooit echt les over hebben gehad op school, daardoor is Onderdrukt door de verlosser een echte aanrader.
Het is een verhaal wat je daardoor ook blijft lezen, vooral ook omdat er dingen in staan zoals dat er ten tijde van Gorbatsjov en Jeltsin wel over de gruwelijkheden van het Stalinistische bewind gesproken mocht worden, de archieven open gingen, iets wat nu onder Poetin weer ondenkbaar is.
Mooi dat ze op deze manier een kijkje geeft in het heden en verleden, maar vooral wat het met de Rus zelf heeft gedaan.

Een boek dat als je enige interesse hebt in Rusland en Stalin, echt moet gaan lezen

Hoe komt het dat een mens zich laat onderdrukken door zijn verlosser? Dat is het vraagstuk waarop Hester den Boer in dit boek een antwoord probeert te geven. Als journalist reisde ze zes maanden door Rusland en voerde vele gesprekken met bewoners die op de een of andere manier betrokken zijn bij het stalinistisch verleden. Het zijn oud-gevangenen, nabestaanden of mensen die zich inzetten voor het in kaart brengen van het verleden. Een bijzonder onderwerp waarop geen eenduidig antwoord te verwachten is.
Aan het begin van het boek staat een overzichtskaart van een groot deel van Noord Europa en Azië met een extra inzet van het gebied dat besproken wordt, erg handig.
Om het begrip ‘strafkamp’ te bevatten wordt de ontstaansgeschiedenis ervan uitgelegd. Goelag komt van het Russische acroniem "Goelág", dat staat voor "Glavnoje Oepravlenieje ispravitelno-troedovych Lagerej", hetgeen ongeveer vertaald kan worden als de "instelling voor correctieve werkkampen" *. Op Solovski, deel van de eilandengroep Solovski, ligt in de noordelijke Witte Zee, niet ver van de poolcirkel. Hier werd in 1923 het eerste strafkamp gevestigd door de bolsjewieken. Later zouden er nog talloze volgen.

Bekend is welke groepen misdadigers er toen en later heengebracht werden, de lijst is te lang om op te noemen en hoe verder in de tijd, hoe meer groepen als verdacht werden opgepakt. Het boek bevat vele getallen, maar wat me vooral is bijgebleven dat er zich in elke familie wel een slachtoffer of dader bevindt. De getallen waren in eerste instantie niet eenvoudig vast te stellen, cijfers die bewonderaars van het stalinistische regime hanteren zijn steevast lager dan die van de tegenstanders. Inmiddels zijn er wel betrouwbare getallen bekend.
Laverend tussen voor- en tegenstanders gaat het boek verder. Er is ook aandacht voor de media. De enige onafhankelijke TV zender wordt  het werken onmogelijk gemaakt door licenties te weigeren of kabels te saboteren, nieuwssites op internet worden geblokkeerd en natuurlijk mogen ook kranten  niet over alles schrijven.

Voor de liefhebber van historische non-fictie is dit een indrukwekkend document. Ook de cultuurliefhebber komt aan zijn trekken, dissidenten zijn vaak de niet geïntegreerde ‘excentriekelingen’ die in hun werk getuigen van de misstanden in hun land. Dit waren ook verdachte personen, je moest ergens bij horen, anders was je staatsgevaarlijk.
De schrijfstijl is zeer toegankelijk. Soms is de inhoud gruwelijk, maar er komen ook mooie beeldende beschrijvingen voor van het land en de bevolking.
Het boek bevat bovendien een aantal prachtige foto's, die de sfeer van de reis goed illustreren.

Inhoud interessant, kaft behoorlijk beschadigd.

Geschreven bij Onderdrukt door de verlosser

Het is een boek dat je leidt langs plekken in Rusland en de voormalige Sovjet-Unie, waar de het onderdrukkingsmechanisme onder Stalin en het communisme zijn sporen heeft nagelaten. De onderzoeksjournaliste en tevens schrijfster van dit boek praat met mensen uit de directe omgeving en ment mensen die het meegemaakt hebben en komt er ook achter dat 'men'toch liever een ander verhaal naar buiten brengt. Trots op dat Stalin Rusland groot heeft gemaakt en ook schaamte en ontkenning over de manier waarop dat is gebeurd gaan hier hand in hand.

Geschreven bij Onderdrukt door de verlosser

“Wie de geschiedenis niet kent, is gedoemd haar te herhalen.”
Deze quote haalt Hester den Boer aan in dit historische non-fictie boek.
Den Boer studeerde o.a. Russisch, is onderzoeksjournalist en fotograaf. Zij woonde een tijd in Rusland en merkte dat onder Poetin de erfenis van Stalin steeds populairder werd. Zij vroeg zich af: “Hoe kan dat? Hoe wil ik Rusland kunnen begrijpen zonder dit te onderzoeken.”
In de Proloog wordt de aanleiding en het begin van dit boek duidelijk beschreven. Het ontdekken van een massagraf in Kolpasjevo in 1979. De KGB verbood toen de dorpelingen om er ooit over te praten!
Den Boers eerste reisdoel is dus Kolpasjevo. Ze maakt van het doel van haar reis geen geheim. Via internet zoekt ze contacten in die plaats en komt vaak uit bij het plaatselijke kleine musum. Gelukkig heeft dit kleine stadsmuseum een ‘eerlijk’ hoekje waar ze het vinden van dit massagraf wel weergeven.
Ook benadert zij mensen van ‘Memorial’, een organisatie die sinds de glasnost van Gorbatsjov onderzoek doet naar de terreur van het Stalinistische regime. Sinds Poetin is ‘Memorial’ aangemerkt als buitenlands agentschap, met andere woorden: let op dit zijn spionnen.
Onder Poetin wordt Stalin neergezet als een groot staatsman, die Rusland leidde naar de overwinning op de nazi’s in de tweede wereldoorlog. De Russen moeten trots zijn, ze moeten trots leren zijn op hun eigen verleden, zegt Poetin.
Op weg naar de andere kampen van de Goelag (= in het Russisch: Glavnoje Oepravlenië Lagerej. In het Nederlands: Hoofddirectoraat Kampen) interviewt Den Boer de ‘gewone ‘Rus. Zij is altijd voorzichtig met haar reactie, je weet nooit wie je tegenover je hebt. Het is balanceren in communicatie, in antwoorden, soms glimlachen, soms zwijgen, soms knikken en doorvragen .
Hoe goed heeft de propaganda gewerkt? Weten de mensen wel wat er is gebeurd? Wil men er nog wel aan herinnerd worden? Op scholen wordt er aan de Stalin-terreur geen aandacht besteed. Er is een gestandaardiseerd tekstboek over Stalin in het onderwijs ingevoerd.
Het Kremlin draait zelfs alle feiten om. In het strafkamp Sandaroch vlakbij de Finse grens is in een massagraf een groot aantal slachtoffers ontdekt. Nee, zegt het Kremlin, dat waren geen terreur slachtoffers, maar Sovjet soldaten die door de het oprukkende Finse leger t tijdens de tweede wereld oorlog zijn gedood. Het is zelfs niet ondenkbaar dat in de toekomst deze plek een herdenkingsplaats voor slachtoffers van de Finse terreur wordt (pag.65)
Soms wil men er ook niet aan herinnerd worden . De directeur van Memorial St.Petersburg: (pag 64)
“… de herinnering aan de grote terreur is niet alleen herinnering, het is nog steeds relevant. Joeri Dimitriëv ( zie foto) die onderzoek deed naar de namen van slachtoffers in Karelië is op valse aanklacht gearresteerd. De repressie van Stalin werkt nog steeds!
Den Boer heeft veel kampen bezocht en zij geeft bizar imposante cijfers over slachtoffers. Het is niet alleen de onderdrukking, de repressie, het zijn niet alleen de massa executies die duizenden slachtoffers maken. De mislukte collectivisatie van de landbouw en rendierkuddes eiste miljoenen door de hongersnood die dit ten gevolge had!
Er zijn veel spontane contacten, Den Boer komt bij Marta thuis. Haar ouders (en hele familie) hebben als artistiek, liberaal en tikje excentriek gezin geleden onder Stalin. Marta heeft voor haar vader voor rehabilitatie gezorgd (zie foto) Zelf is ze als dochter ook gerehabiliteerd. Dit soort aanvragen wordt tot op de dag van vandaag nog steeds gedaan.
Den Boer: De Russische samenleving is complex, één verklaring valt er niet te geven. De meeste Russen interesseert het gewoon niet! Ouders spreken er niet over met hun kinderen. Het Kremlin houdt niet van openheid. Vladimir Berezovski: (pag 196) “Kun je Stalin verantwoordelijk houden? Hij heeft dit land groot gemaakt. De slachtoffers? Dat is het lot dat God aan dit land heeft gegeven!"

Dit boek probeert antwoord te vinden op de vraag: waarom zijn er heden ten dage in Rusland nog altijd zovelen die positief denken over Stalin en het communisme?
De schrijfster heeft door de voormalige Goelag gereisd en ook met slachtoffers van het Stalin regime gesproken.
Eem verhelderend boek, om Poetin en de Russen te begrijpen (als je dat tenminste wilt).

Een goede kijk op het hedendaagse Rusland.

Helder en zeer prettige schrijfwijze

De schrijfster pretendeert een boek te schrijven over de goelag maar meent dit onderwerp in het boek continue te moeten koppelen aan de huidige Russische regering en met name Poetin. Dit hoort een objectieve historicus in mijn ogen niet te doen. Niks nieuws gelezen. Boek is slecht gestructureerd en saai.