Oorlogen & oceanen Een familiegeschiedenis

Geschreven bij Oorlogen & oceanen

Wat mij betreft is dit het boek van het jaar. Het heeft alles wat ik in een verhaal zoek. Het is echt gebeurd, spannend, ontroerend en inhoudelijk. Ik heb er veel van geleerd en vind het prettig dat Ader een genuanceerd en helder beeld geeft over het Midden-Oosten. De schrijver heeft een perfecte balans gevonden tussen inhoud en emotie. Zijn subtiele zelfspot is de kers op de taart. Het is zeer leerzaam en een must voor iedereen die zich een beetje in de wereld interesseert.

Ik heb dit boek opengeslagen en niet meer weggelegd. Ik dacht dat ik ongeveer wist hoe het zat in het Midden-Oosten, maar eigenlijk had ik geen idee. De mensen die aan het woord komen hebben elk hun verhaal, heldhaftig, hartverscheurend, ongekend interessant en vaak onthutsend. Als Ader over zijn eigen leven schrijft, heeft hij het talent om na alinea’s vol avontuur en lichte ironie plotseling af te sluiten met een iets waardoor je keel zich dichtknijpt van ontroering. Soms lees een boek dat je je leven lang bijblijft. Oorlogen & oceanen is er zo een.

Dit is geen autobiografie, maar wel een aanzet daartoe. Door de thematiek is het een universeel menselijk leven in een notendop en tegelijk een korte, maar dramatische samenvatting van de laatste honderd jaar van onze geschiedenis.
Erik Ader is de zoon van Bastiaan Ader (1909-1944), een van de grote, maar nog te weinig over het voetlicht komende helden van de Tweede Wereldoorlog. Als predikant in het Groninger dorp Nieuw Beerta stelde hij samen met zijn vrouw Jo Ader-Appels (1906-1994) de pastorie open voor joodse en andere onderduikers. In 1967 werd hij door het Israëlische Holocaust Remembrance Center postuum erkend als een van de Nederlandse ‘righteous among the nations’.
In zijn bezetenheid om medemensen voor vervolging te behoeden ging Bastiaan Ader extreem ver. Zo vatte hij het plan op kamp Westerbork in Hooghalen (Drenthe), het doorgangskamp voor de Joden die naar ‘het Oosten’ werden gedeporteerd (Auschwitz, Treblinka en al die andere oorden van verderf), te bevrijden en de daar nog resterende geïnterneerden in veiligheid te brengen. De actie bleef echter steken in een ver stadium van voorbereiding. In november 1944 werd Ader na enkele maanden detentie in Veenendaal door de bezetter gefusilleerd, slechts enkele weken nadat zijn zoon Erik was geboren.
Erik laat zijn vaders moed en volharding voornamelijk tot leven komen door uitgebreid te citeren uit wat Ader senior er zelf nog tijdens de oorlog over heeft genoteerd. Junior is duidelijk niet uit op heldenverering. Hoe betrokken Erik zich voelt bij zijn vaders humanitaire arbeid blijkt vooral uit de gedrevenheid waarmee hij steeds weer probeert het leven van ‘Domie’ vollediger te reconstrueren. Van de fietstocht (!) die Bastiaan Ader in 1936 naar Palestina ondernam tot de laatste, als gevangene doorgebrachte maanden: de puzzels schreeuwen om een oplossing.
Ook in de rest van het boek is Aders typerende mengeling van afstandelijkheid, ironie, humor en diepgewortelde sympathie nooit ver weg. Met evenveel respect als over zijn ouders en even nuchter schrijft hij over zijn twee jaar oudere broer Bas Jan (1942-1975), de internationaal bekende kunstenaar die met zijn zeilscheepje Ocean Wave vermist raakte (en bleef) op de Atlantische Oceaan.
Het noodlot en de doem van goede bedoelingen die tot tragedies leiden duiken overal in dit boek op. Als van hot naar her gesleepte diplomaat belandde de auteur onder meer in Libanon ten tijde van de burgeroorlog. De lezer hoort de kogels inslaan. Zijn soepele schrijfstijl, met hier en daar een (verrassend) intiem detail, stelt Ader in staat harde noten te kraken zonder in bitterheid te vervallen.
Grimmig wordt hij alleen daar waar hij, gedreven door hetzelfde rechtvaardigheidsgevoel dat zijn vader ooit inspireerde, korte metten maakt met Israëls bezetting van Palestijns gebied. Premier Netanyahu kan bij Ader geen goed doen. De rechten van de Palestijnen worden met voeten getreden, de wegen naar een twee-statenoplossing conform de Oslo-akkoorden stelselmatig geblokkeerd.
De oordelen zijn hier ineens hard, maar Ader lijkt ze met bloedend hart te hebben opgeschreven, in het volle besef van de schaduw die de holocaust over Israël werpt.

De ondertitel van dit indrukwekkende boek is ‘Een familiegeschiedenis’, maar het is veel meer dan dat. De vier leden van het gezin Ader verbinden zich aan ontwikkelingen in de geschiedenis in en na de Tweede Wereldoorlog die veel verder reiken dan het domineesgezin in oost Groningen.
De ouders handelden vanuit hun geloof en deden ‘wat moest worden gedaan’, in het verzet, door onderdak te bieden aan Joodse onderduikers en bij het streven de tegenstellingen in de gemeenschap van hun Groningse dorp te overbruggen. De oudste zoon, kunstenaar Bas Jan, ging op zoek naar ‘waarheden en openbaringen in het gebied waar de rede verstek laat gaan’, waar de menselijke nietigheid gevoeld wordt. Hij liet het leven op zee bij zijn project ‘In Search of the Miraculous’. De jongste zoon in het gezin is de schrijver van dit boek. Zijn werk voor de Buitenlandse Dienst werd gevoed vanuit de missie die zijn ouders voorleefden: ‘bijzonder zijn was voor ons zowel een gegeven als een opdracht.’ Als diplomaat nauw betrokken bij de ontwikkelingen in het Midden-Oosten ziet hij geërgerd hoe de bezettingspolitiek van Israël een mensonwaardig bestaan voor de Palestijnen betekent en voert daartegen actie. De schrijver ontdekt dat het bos dat door Israël geschonken was als eerbetoon aan zijn vader, geplant was op de plaats van een voor dat doel verwoest Palestijns dorp. Hij schuwt pijnlijke confrontaties niet en zoekt (nazaten van) oud-onderduikers op die hun leven aan zijn ouders te danken hebben. Dat deze mensen vanuit hun eigen geschiedenis zo weinig begrip hebben voor het lot van de Palestijnen, tekent de schrijver verbijsterd op. Hoe zeer blijkt slachtofferschap voorbehouden alleen aan het eigen volk…..!
Zoals dit boek veel meer is dan familiegeschiedenis, zo is het ook veel meer dan een beschrijving van het voorbije verleden dat het boek beslaat. Afgezien van de (ook met humor) heel goed beschreven reizen, persoonlijke ervaringen en emoties, is dit boek een zoektocht vanuit een sterk rechtvaardigheidsgevoel naar waar het echt om gaat. In die zin buitengewoon actueel en inspirerend voor denken over de toekomst. Dit boek blijft je na lezing bezighouden!

Als zoon van een gefusilleerde verzetsheld komt Erik Ader zelf in verzet tegen het onrecht dat de Palestijnen is (en wordt) aan gedaan. Een goed gedocumenteerd en zeer leesbaar boek van een oud-diplomaat met een scherp oog voor onrecht. Ronduit beklemmend was voor mij het inzicht dat sommige van de onderduikers van toen de onderdrukkers van nu zijn.

Goed artikel

Gewoon zelf lezen en beoordelen

De familietragedie is indrukwekkend. En het geeft een duidelijk en eerlijk beeld van hoe het er daadwerkelijk aan toe ging en gaat in Israël en de bezette gebieden. Het beetje sympathie wat ik nog voor dat land had is tot nul gereduceerd.