Passage - Tijdschrift voor Europese literatuur & cultuur jrg.3-nr.3 - Utopia

Woord vooraf
In 2016 staat utopie weer volop in het middelpunt van de belangstelling; het is exact 500 jaar geleden dat Thomas More een boek over een denkbeeldig land schreef dat hij u-topia noemde (on-plaats, niet bestaande plaats). Sindsdien is het denken over de toekomst - meer bepaald over een betere, ideale toekomst voor de mensheid - een niet weg te denken thema in onze cultuurgeschiedenis. Zowel conservatieve als progressieve staten, zowel totalitaire als open samenlevingen hebben schrijvers opgeleverd die zich overgaven aan dromen over een mooie toekomst. Dat kan het rijk van de Heilige Geest zijn of het Derde Rijk (volgens de nazi's). Het kan eveneens slaan op een van de bolsje-
vieken bevrijd Rusland in het postcommunistische tijdperk, terwijl heel wat westerse utopieën zich uitgerekend op de Sovjetunie en haar experiment inspireerden. De gelukkige toekomst kan zich ook afspelen in de alternatieve maatschappij van het Vlaamse dorp Deps of in een hut in de bossen aan het meer van Walden ergens in Amerika. De grote droom kan zich ook low profile beperken tot een bescheiden, van de nieuwsgierige blikken geïsoleerde wijk voor de happy few.
In veel utopieën, vooral in de twintigste eeuw, dreigt de idylle om te slaan in een nachtmerrie en belandt men in een dystopie. In de postmoderne tijd, die de onze heet te zijn, is het grote geloof in de maakbaarheid van de wereld en de mens voor de meesten verdwenen; het werd ook in een slecht daglicht gebracht door de dictatuur waarin vele grote maatschappijprojecten in de 20ste eeuw zijn ontaard. In deze tijd van anti-utopische instelling en scepticisme is het goed eens te herinneren aan wat vorige generaties heeft beziggehouden en tot welke toekomstvisies zij in staat waren.
Emmanuel Waegemans & Dieter Vandenbroucke (red.)
Inhoud
Emmanuel Waegemans & Dieter Vandenbroucke
Namens de redactie 3
Kevin Absillis
De ruïnes van Utopia. Hoe het maakbare paradijs verschrompelde tot hekwerkwijk 4
Emmanuel Waegemans
De droom van een Rusland zonder communisten 15
Ludo Abicht
Het derde rijk van Joachim van Fiore tot Slavoj Žižek 22
Bart Vervaeck
Droom van een rijke deftige meneer: het utopia in Houtekiet 31
Dieter Vandenbroucke
'Valsche dageraad'. De Monnik in het Westen (1929) van Victor J. Brunclair 44
Marlou de Bont
Profeet of dilettant? Over de (on)navolgbaarheid van Henry David Thoreaus Walden (1854) 57
Recensies 68
Over de auteurs 72