Van harem tot fitna beeldvorming van de islam in Nederland 1848-2010

'Van Harem tot Fitna. Beeldvorming van de islam in Nederland 1848-2010' is een onmisbaar standaardwerk voor een ieder die geïnteresseerd is in het meest intrigerende probleem van de huidige tijd. Onze visie op de islam. In het boek wordt die visie beschreven vanaf 1848 tot nu. Anderhalve eeuw waarin een steeds wisselende blik op de islam naar voren komt. Boeiend is het betoog van de auteurs dat de visie op ‘de ander’ afhangt van de manier waarop de Nederlander zichzelf heeft waargenomen. Het boek biedt geen studie over ‘het wezen van de islam’ -als die al zou bestaan zoals de schrijvers terecht constateren- en ook geen studie van de geschiedenis van de islam.

Zes perioden onderscheiden de schrijvers: 1848-1945 (de vroege periode en de kentering); 1945-1965 (tussentijd 1); 1965-1983 (tussentijd 2); de jaren tachtig (van 1983 tot de Rushdie affaire); de jaren negentig; het laatste decennium. Heel goed geïnformeerd en gedetailleerd wordt iedere periode beschreven, soms in twee hoofdstukken. Zoals het laatste decennium, waarbij een hoofdstuk aan de maatschappelijke discussie wordt gewijd en een hoofdstuk aan de levensbeschouwelijke discussie.

De vroege periode begint met een terugblik op Nederland als christelijke, koloniale natie. Men is nu vaak vergeten dat Nederlands-Indië een kolonie was met een zeer grote islamitische bevolking. In het boek worden islamstudies uit die tijd besproken. Verder, heel interessant, onder meer een beschrijving van de revival van de middeleeuwse beelden en van het oriëntalisme. Heel volledig volgen daarna beelden zoals die leefden in de protestante en katholieke wereld.

De bijna 700 pagina’s van het boek kunnen in deze recensie zelfs niet globaal beschreven worden. Iedere periode heeft zijn boeiende kanten. In de jaren dertig sloeg het beeld om en in de eerste periode na de oorlog kwam ook het beeld van de ‘islam als gevaar’ naar voren.

In de periode 1965-1983 werden de gastarbeiders moslims. En wat betreft de periode erna wordt uitgebreid aandacht aan de politieke discussie besteed.

Uiterst actueel is de beschrijving van de jaren 90 met zijn vermeende multiculturalisme en zijn vermeende multiculturele drama. En natuurlijk komt in de laatste periode het felle debat over de islam aan de orde. Het debat waarin vaak de visie naar voren gebracht wordt dat de moderne vrijheidsstrategie van het westen moet worden overgenomen en geaccepteerd, dat de scheiding van kerk en staat en de privatisering van de religie buiten kijf staan. Ook de populistische visie die een onoverbrugbare tegenstelling tussen de islam en de westerse cultuur constateert, komt uitgebreid aan de orde.

De schrijvers Marcel Poorthuis (theoloog) en Theo Salemink (theoloog en historicus) zijn erin geslaagd de complexe materie goed leesbaar en begrijpelijk te beschrijven. Een aanrader voor een ieder die zich intensief bezig houdt met de actuele maatschappelijke situatie. Ongetwijfeld zullen de vele vergelijkingen met vroeger verhelderend werken en ongetwijfeld zal de omvang van het boek geen bezwaar zijn.

Dick Mantel