Westerlingen

“Westerlingen” is één grote woordspeling. Deze roman maakt je bewust van de betovering die woorden scheppen, en daarmee de afstand van ieder woord tot wat werkelijk is. Schrijft daarom bijna niemand een recensie over dit boek?

Het jaar is 1781 en het schip De Maagd lijdt schipbreuk op de kust van een land waar de heersers niet gediend zijn van gevoelens, fantasie en gepraat, die allemaal onnut en onruststokend zouden zijn. Ondertussen is de door hen bezongen redelijkheid een schaamteloos verzinsel om het volk te onderdrukken, machtsuitoefening waarvoor niemand de verantwoordelijkheid schijnt te hebben. (Het land deed me - in al zijn treurigheid en gewelddadigheid - af en toe denken aan een geïsoleerde “modelstaat” als het Roemenië van Ceaucescu.) De hoofdpersonen - onder wie een arts, een prediker, een boerenzoon en een handelaar - beleven er opwindende avonturen, waarin eten, vrijen en reizen, naast moord en dood enkele van de werkzame bestanddelen zijn. Een aantal van de schipbreukelingen weet na vele omzwervingen en ontberingen de thuisreis te aanvaarden, om maar niet te zeggen dat ze worden uitgezet. Midden op zee wacht hen dan nog een hilarische ontmoeting met de Engelse zeemacht.

“Westerlingen” is een avonturenroman in de traditie van Daniel Defoe (Robinson Crusoe!) en Jonathan Swift (Gullivers reizen!): bizarre taferelen, idiosyncratische karakters, merkwaardige gewoonten en brutale wendingen beheersen het verhaal. Van Nimwegen refereert naar hartelust aan zijn voorbeelden, speelt met het genre en gooit ondertussen alle geloofwaardigheid over boord van De Maagd, als hem dat zo uitkomt. Daarbij is hij een woordvirtuoos en een eersteklas grappenmaker. Zo laat hij de dokter deze woorden optekenen over de taal van het vreemde land: “De onregelmatigheden en uitzonderingen die ook het Hollands zo ontsieren, ontbreken, alsof ze ontworpen is door een superieure rede en niet, zoals in onze streken, door weliswaar glorieuze, maar ongeletterde voorzaten.”

Woorden waren natuurlijk altijd al de ongrijpbare substantie waaruit een auteur zijn figuren en wereld schept. Van Nimwegen neemt ons mee naar een Utopia waar de rede, en vooral niet de redekunst, heet te heersen. Ik las boekbesprekers die menen dat het Van Nimwegen om de tegenstelling zou gaan tussen redelijke, maar gevoelsarme wezens, en de emotionele Westerlingen die hen bezoeken. Zelf heb ik meer het idee dat “Westerlingen” gaat over de oneindige opstapeling van alles wat onder woorden wordt gebracht, en de krachteloosheid van de woordenbrij die aldus uiteindelijk ontstaat. En ja, dat nodigt niet uit tot recenseren. Al breekt Van Nimwegen toch een lans voor het talige, dat immers ook het vehikel is van heilzame gevoelens en gedachten als troost, verzoening en liefde. Dit boek is voor de lezer die houdt van mooie zinnen en oude woorden, van gedachtenspel, gefabuleer en vaderlandsche geschiedenis, binnen de onbegrensdheid van een bij elkaar verzonnen geschiedenis.