Wij zijn ons Een kleine sociologie van grote denkers

De auteur van dit boek heeft een missie: mensen door een sociologische bril naar hun eigen leven en de samenleving te laten kijken. Het gedrag van een individu wordt namelijk niet alleen bepaald door zijn eigen, al dan niet rationele,belangen of verlangens, zoals economen of psychologen soms lijken te denken. Minstens zo belangrijk zijn de sociale normen en structuren die op hem inwerken. Ook is een samenleving voor veel sociologen meer dan simpelweg het optellen van individuen: er ontstaat een nieuwe, sociale werkelijkheid, met zijn eigen wetten en dynamiek.
Waar economen en psychologen de laatste jaren het grote leespubliek ruimschoots wisten te vinden om hun lezers te boeien met hun inzichten, neemt Van Ostaijen deze uitdaging aan voor 'zijn' vakgebied: de sociologie. Hij neemt de lezer aan de hand van elf hoofdstukken mee langs de klassieke sociologische denkers ( bijv. Weber, Simmel, Jacobs) en toont hun relevantie voor actuele vraagstukken en thema's (grote steden, nationalisme, bankencrisis). Als introductie wordt vaak gekozen door een persoonlijke ervaring of observatie, waardoor de lezer zelden het gevoel zal hebben dat er over zijn hoofd wordt heen gepraat . Daar doet de voorliefde van de auteur voor onnodig deftige woorden - hij is niet verbaasd, maar 'stupéfait' - amper iets aan af. Of is dit juist een mooie illustratie van de ook in het boek behandelde theorie van 'cultureel kapitaal' van Bourdieu? Knap is dat Van Ostaijen laat zien dat ook de meest persoonlijke zaken als rouwverwerking of onze smaak eigenlijk allesbehalve authentieke, persoonlijke daden zijn, maar altijd zijn doordrongen van en gevormd worden door de sociale context waarin deze plaatsvindt. Ook is hij sterk in het uitsplitsen van containerbegrippen, bijvoorbeeld door 'instituties' op te delen in een totale en een gulzige variant. Hierdoor wordt het denkgereedschap van de lezer uitgebreid en aangescherpt, waarmee hij zijn voordeel kan doen in allerlei contexten die hij graag beter zou begrijpen. Dat maakt het boek geschikt voor iedereen die zich voor zijn mens- en wereldbeeld niet alleen wil baseren op theorieën die stellen dat wij voornamelijk ons brein en/of onze portemonnee zijn.

Wat mij betreft ontbreekt een duidelijke structuur in dit boek. De opzet is interessant maar de uitwerking laat te wensen over. Zo mag de lezer verwachten dat de ideeën van Emile Durkheim naar voren komen in het hoofdstuk ‘Wij zijn gelovig’ (met Durkheim als basis) terwijl deze veel beter toegelicht worden in het volgende hoofdstuk op pagina 97.

Hoewel mijn collega lezer op Bol de persoonlijke intermezzo’s op prijs stelde (in de recensie die hier ook staat), strookt het naar mijn beleving niet met de rest van de inhoud dat een hoog intellectueel taalgebruik ambieert. Allebei hebben zij hun eigen waarde en er zitten wel degelijk pareltjes in dit boek, maar het is niet prettig gecombineerd. Dat doet bijvoorbeeld psychiater en hoogleraar Paul Verhaeghe beduidend beter in zijn trilogie (identiteit, autoriteit, intimiteit), waarvan de inhoud op zeer veel vlakken overeen komt.

Het Stanford experiment (pp 66-67) is erg onzorgvuldig toegelicht, het is niet alleen een controversiële studie maar ook een extreem gemanipuleerde. Om die resultaten te gebruiken als onderbouwing van ‘gulzige instituties’ is in mijn ogen een grove onzorgvuldigheid die de schrijver daarna nauwelijks goed kan maken.

Dit boek is voor mijn smaak te mager en slordig uitgewerkt en dat doet af aan de geloofwaardigheid van de schrijver. Ik vind het geen aanrader.

Geschreven bij Wij zijn ons

In de inleiding stelt Mark van Ostaijen dat sociologie een beetje een vergeten vakdomein is, ten bate van psychologie. Ik zou deze stelling durven te betwisten: elke journalist, opiniemaker, trendwatcher of marketer, om maar enkele beroepsactiviteiten te noemen, is voor een groot deel socioloog. Wat misschien wel wordt vergeten is dat sociologie ook een wetenschap is, of tenminste poogt te zijn.

De vraag is of dit summier boekje hier aan verhelpt. De korte stukjes die telkens een aspect van de sociologische wetenschap behandelen aan de hand van een of twee experten op dit gebied zijn vaak bijzonder oppervlakkig en nodigen zelden uit tot verdere reflectie of onderzoek. De anekdotes uit zijn persoonlijk leven mogen de teksten dan nog levendig maken, ze dragen niet meteen bij tot een algemene analyse.

De zeldzame keren waarin de auteur zich op andere vakdomeinen begeeft -zoals economie bijvoorbeeld, met een heel beperkte visie op Bitcoin als louter speculatief beleggingsinstrument- getuigen van weinig diepgang en openheid in het denkproces. In mijn ogen is sociologie bij uitstek het vakdomein dat in staat moet zijn om verschillende vakdomeinen te integreren, maar dat behoeft eerst en vooral een iets grondigere kennis van deze domeinen.

Een gemiste kans om de relevantie van sociologie als studiedomein te bevestigen…

Geschreven bij Wij zijn ons

Als deze vorm van literatuur je ligt, is dit boek een aanrader. Leest ook prettig weg.