Zacht voor kleuren hard voor vlekken het primair onderwijs: toen, nu en straks

Inleiding
"Zacht voor kleuren, hard voor vlekken." Deze slagzin afkomstig uit de wasmiddelenreclame
is afgeschreven en stoffig. Maar na een wasbeurt weer fris
genoeg voor hergebruik.
In 1954 huppelde ik in korte broek de school binnen. Nu in 2015 loop ik er
in kostuum weer uit. Als consument, leerkracht, schoolleider, opleider, ontwikkelaar,
auteur, ondernemer, adviseur en inspecteur heb ik mezelf alle
hoeken van de school laten zien.
Nu schrijf ik op hoe het in mijn ogen was, hoe het is en hoe het mogelijk
verder zal gaan. Het is een persoonlijk verhaal zonder wetenschappelijke
pretentie. Wel hoop ik de lezer af en toe te verleiden tot een doorkijkje en
een glimlach.
Het boek bevat kleuren zoals kansen bieden en een gezond zelfbeeld
ontwikkelen, en dit met bemoediging als de algemene onderlegger. Maar
de wereld bestaat niet alleen uit kleuren. Pesten is een van de meest donker
gevlekte tegenhangers van al dat moois. Maar we zien veel andere vlekken
en vlekjes zoals: geen doorzettingsvermogen opbouwen, faalangst
ontwikkelen, de lat te laag leggen en beroerd uitleggen.
Het geheel betreft zes hoofdstukken, met in het eerste hoofdstuk enkele
persoonlijke ervaringen als kind, schoolleider, ouder en inspecteur van het
onderwijs. In de volgende drie hoofdstukken staan achtereenvolgens de
leerkracht, de schoolleider en de ouder met de opvoeding centraal. Dan
komt de vraag aan de orde wie de baas is in scholenland. In het laatste
hoofdstuk waag ik het een blik te werpen in de toekomst van het funderend
onderwijs.
Ten slotte is er nog een supplement met een chronologisch overzicht van de
belangrijkste ontwikkelingen in het primair onderwijs van 1950 tot heden.
Ik probeer zacht voor kleuren en hard voor vlekken te zijn en ik schrijf
daarover met een glimlach. Met een serieuze glimlach wel te verstaan.

Jacques Jacobs

Voorwoord
Onlangs reed ik langs het pleintje waaraan mijn oude basisschool gevestigd
was. Was, want de Samenwerkingsschool is er niet meer. In de helft van het
gebouw is nog een school voor speciaal onderwijs gevestigd. De andere
helft is prijsgegeven aan een bedrijf dat zich met managementadvies bezighoudt.
Ik rijd er vermoedelijk nooit meer langs, mijn ouders zijn laatst verhuisd.
Naar een oud schoolgebouw kijken levert als vanzelf enige melancholieke
bespiegelingen op, over de jongen die je was, de tijd die maar voortdendert.
Een beetje op niks af als je eerlijk bent.
Jacques Jacobs heeft in dit boek een heroïsche poging gedaan dergelijke
persoonlijke bespiegelingen te verbinden aan observaties en analyses over
de aard en ontwikkeling van het onderwijs in Nederland.
De lezer belandt daarmee in een achtbaan van gedachten die een geliefde
attractie is, voor wie Jacques weleens heeft zien spreken. Zelfspot is hem
niet vreemd, relativering ook niet. Al die grote ideeën, die zijn vooral interessant
voor mensen die zichzelf interessant vinden, lijkt Jacobs te suggereren.
Overschat je mogelijkheden niet, maar onderschat het belang van de
school nooit. Want dat is wat uit deze pagina's het meest opspat. De
onvoorwaardelijke liefde voor de school, de klas, het kind. Waarin de klassieke
ambitie om kinderen te verheffen, dubbeltjes tot kwartjes op te poetsen,
onverminderd urgent is.
Uiteindelijk keert Jacques Jacobs steeds weer terug naar wat, ook voor hem,
de essentie van onderwijs is. Kleine pedagogische momenten. Meesterschap
op de vierkante millimeter, waarin empathie, de juiste vraagstelling tot
beslissend resultaat leidt. Het is iets wat iedere leerling, iedere docent en
ook iedere inspecteur weet: uiteindelijk is het onderwijs een ambacht. En
voor ambacht is toewijding en liefde nodig. Daar heeft het Jacques Jacobs
geen dag in zijn imposante onderwijsleven aan ontbroken.

Arnold Jonk
Hoofdinspecteur van het onderwijs