Berlijn Alexanderplatz Franz Biberkopfs Zondeval

Geschreven bij Berlijn Alexanderplatz

Dit is het verhaal van sukkelaar en anti-held Franz Biberkopf, die net als Job uit de Bijbel probeerde om fatsoenlijk te leven, maar die daarbij zwaar op de proef werd gesteld. Franz is in 1927 net uit de gevangenis gekomen, nadat hij vier jaar heeft gezeten voor doodslag op zijn vriendin Ida. Hij heeft gezworen dat hij zich niet meer zal inlaten met iets wat tegen de wet is, maar dat wordt hem niet gemakkelijk gemaakt in het Berlijn van tussen de twee wereldoorlogen. Hij moet proberen om een eerlijke boterham te verdienen met het verkopen van kranten, van nazi-tijdschriften, veters en andere spullen, maar het noodlot legt elke keer een obstakel op zijn pad. De ene keer is dat een vriend, die hem verraadt en belazert, een andere keer wordt hij ondanks zijn goede voornemens betrokken bij een inbraak. Als hij uit een auto gegooid wordt door de inbrekersploeg, wordt hij overreden door een achteropkomende auto en zijn rechterarm moet geamputeerd worden. Na veel tegenslagen in zijn pogingen om eerlijk te blijven, bezwijkt Franz uiteindelijk voor de verlokkingen van het gemakkelijke geld en wordt de pooier van zijn vriendin Mieze. Mieze wordt vermoord door een voormalige vriend van Franz als ze zich verzet tegen diens avances; Franz zelf eindigt in het gekkenhuis. Als hij hier weer uitkomt, leert hij ten slotte zijn lot te aanvaarden en zich te verzoenen met de omstandigheden die zijn leven hebben gevormd.

Dit is het verhaal, maar ondertussen heeft Döblin de lezer in een bonte orgie van mensen en verhalen meegevoerd door zijn Berlijn, dat bruist en borrelt van energie en ondernemingslust, nu het is opgekrabbeld na de zware oorlogsjaren. De onderwereld ruikt haar kansen: hoeren, inbrekers, corrupte agenten en andere duistere sujetten bevolken de straten en pleinen.
Zoals het verhaal zich verplaatst van kroeg naar straathoek, van een bijeenkomst van anarchisten naar een samenzwering van inbrekers, zo is het taalgebruik van Döblin nu eens bijbels en plechtig, en dan weer rauw en grof. Hij trekt de lezer het boek in door hem rechtstreeks aan te spreken en hem deelgenoot te maken aan wat er gebeurt. Het verhaal wordt verteld vanuit verschillende perspectieven en Döblin wisselt zijn stijl af met toespraken, liedjes, gemeenplaatsen en krantenartikels, zoals ook Brecht deed, om een 'Verfremdungseffekt' te bereiken en ervoor te zorgen dat de lezer zich niet te veel emotioneel betrokken voelt. Het boek leest niet gemakkelijk, maar het is de moeite die je er voor over moet hebben dubbel en dwars waard. Hier is een grootmeester van de taalbeheersing aan het woord. De scène in het slachthuis bijvoorbeeld, die zonder sentimentaliteit beschrijft hoe een kalf de dood vindt, is voldoende om iemand vegetariër te laten worden.

Het is geen wonder dat dit boek uit 1929 al twee keer verfilmd is en dat het in 1999 gekozen is bij de tien beste Duitstalige romans van de 20e eeuw.Door de nazi's werd het boek – van een Joodse auteur immers – verboden en in mei 1933 lag het op de brandstapel bij de boekverbrandingen.
Hoewel Döblin nog veel meer romans geschreven heeft, is hij de (literatuur)geschiedenis ingegaan als de auteur van dit éne boek. Maar dat was voldoende om hem de roem te bezorgen die hem toekomt. Nu er een duidelijke parrallel te trekken is tussen onze tijd en die van Biberkopf, verdient dit boek vele lezers.

Geschreven bij Wereldbibliotheekklassiekers 7 - Berlijn Alexanderplatz

Zulke boeken en e-books zouden meer moeten verschijnen: historisch en literair meesterwerken, die zeker de moeite waard zijn te worden gelezen, het moeten immers niet altijd Scandinavische thrillers zijn.
Aanschouwelijke beschrijvingen van de rand van de maatschappij en van de weerbaarheid van een mensenleven.

Geschreven bij Berlijn Alexanderplatz

Als pluspunt zou ik zeggen: fantasierijk.

Geschreven bij Berlijn Alexanderplatz

Pluspunt van dit artikel: mooi boek tegen een aantrekkelijke prijs