Hoe komen we van religie af? een ongemakkelijke liberale paradox

Het boek bevat 17 strategieën om van religie af te komen. De grootste rol ziet Van den Berg voor de opiniemakers. “De beste remedie tegen religie is in het algemeen de karikatuur”, stelt hij op pagina 37. De universiteiten kunnen interdisciplinaire onderzoeksprogramma’s opstarten die kunnen helpen om mensen van religie te genezen. Verder kunnen burgers helpen door geen religieuze taal meer te gebruiken.

Het boek is een pamflet en is daarmee moeilijk te recenseren, omdat het bijna per definitie leidt aan eenzijdigheid. Wat moet ik met opmerkingen als dat gelovigen “geestesziek” zijn of dat “religieuzen geloven dat hun geloof absoluut waar is, boven elke twijfel verheven”?

Maar het grootste probleem heb ik toch wel met de (nieuw-)atheïstische agenda. Die totaalaanpak van de maatschappij vanuit een centraal idee: het past bij het tijdperk van mobilsatie uit de eerste helft van de vorige eeuw. Ik vind het prima als Van den Berg pleit voor vrije wetenschap. Maar de wetenschap kan niet in dienst staan van de bestrijding van religie maar oprecht op zoek gaan naar waarheid.

Sommige passages in het boek zijn werkelijk te dwaas voor woorden. Als de schrijver op pagina 54 waarschuwt dat religieus taalgebruik leidt tot demonisering en dehumanisering van anderen, zal hem de ironie toch niet ontgaan zijn dat hij zelf gelovigen geestesziek noemt? Is dat niet dehumaniserend? Of gelooft Van den Berg werkelijk dat je wel mag dehumaniseren als het maar ‘waar’ is? Ik kan het niet anders interpreteren dan als een wrange grap. En als Van den Berg een pleidooi voert voor nudisme met de woorden “hoe meer (gemengde) sauna’ en naaktheid in het openbaar, des te minder religie en des te menselijker de moraal” (p. 59), dan wordt het toch hoog tijd om Michel Houellebecq weer eens aan te raden. Het atheïsme heeft diepzinniger en genuanceerdere woorvoerders en religie heeft verstandiger critici.

Geschreven bij Hoe komen we van religie af?

Interessant, noodzakelijk en leesbaar.

Dit is een heel merkwaardig pamflet. Van den Berg positioneert zich als vrijdenker, maar wel eentje die de religieuze vrijheid de nek om wil draaien. En dat in een wereld waarin mondiaal de aanhang voor godsdienst alleen maar groeit. Dat wil niet zeggen dat er geen problemen zijn met godsdienst maar wel dat dit pamflet een volkomen loos ideaal verdedigt, dat in de realiteit onmogelijk te realiseren is en dat door vrijwel niemand als wenselijk wordt bevonden. Los hiervan: de argumentatie van Floris rammelt (zoals gewoonlijk) aan alle kanten. Hij is niet in staat om een evenwichtige visie op godsdienst te formuleren waarbij voordelen (sociale cohesie, geborgenheid, betekenis, goede impuls voor moreel gedrag, hoop en verwachting, prachtige kunst) tegenover nadelen (fanatisme, groepsdruk, geweld, ongeïnformeerdheid) wordt gezet. Meneer kampt volgens mij gewoon met een trauma ten gevolge van zijn religieuze jeugd. Daarvoor moet je naar een psycholoog en geen rare, schreeuwerige pamfletten schrijven. Voor een weerwoord: T. Halik, 'Heb geduld met God'. Veel beter boek.