Hoe komen we van religie af? een ongemakkelijke liberale paradox

Ik ben het volledig met de auteur eens. Zelf ben ik van zeer jong, zeer religieus opgevoed wat tot beslissingen geleid heeft waarvan ik dacht dat ik ze zelf in volle vrijheid nam, maar die in werkelijkheid ingegeven werden door de doctrine van de getuigen van jehovah. Op die manier liep ik een gevangenisstraf op van twee jaar wegens dienstweigering. Ik ben het meer dan eens met de auteur wanneer hij stelt dat kinderen religieus opvoeden een vorm van mishandeling is. Ik ben het eens met de auteur wanneer hij stelt dat scholen geen platform mogen zijn voor immams, priesters, goeroes en dergelijke. Het is de taak van de school om de evolutieleer te onderwijzen en niet het creationisme. Ik ben het eens met de auteur wanneer hij stelt dat het niet de taak van de staat is om religies op enigerlei wijze te steunen. Zelf kreeg ik mijn eerste twijfels omtrent het waarheidsgehalte van mijn vroegere religie op school en daar ben ik die mensen nog altijd dankbaar voor. Mijn laatste twijfels werden weggenomen door het lezen van ondermeer Darwin en Dawkins. Je kan zeggen dat ik dus een stukje als ervaringsdeskundige spreek en ik ben het volledig eens met de auteur wanneer hij stelt dat het atheïsme op een veel actievere manier gepropageerd dient te worden.

Dit boek is een aanrader voor iedereen die al bekend is met het werk van Dawkins, Dennett, August Hans den Boef, Philipse en anderen. Van den Berg gaat verder waar anderen stoppen. Hij stelt namelijk de vraag of we ook kunnen afkomen van religie. Wat daar daar voor nodig is en hoe daar te geraken. Juist door zijn rake, en soms verrassende stellingnames dwingt hij de lezer tot het (her)nemen van een een positie. De kracht van het boek is dat het religie behandelt, ontdaan van het onaantastbare aura waarmee het zich heeft omringt. Het stelt de vraag hoe kinderen zouden moeten worden opgevoed en komt met enkele aanbevelingen. Ik vond het een genoegen om te lezen. Een aanrader voor wie reeds overtuigd is van de betrekkelijkheid van de waarheidsclaims van het geloof.

Het boek bevat 17 strategieën om van religie af te komen. De grootste rol ziet Van den Berg voor de opiniemakers. “De beste remedie tegen religie is in het algemeen de karikatuur”, stelt hij op pagina 37. De universiteiten kunnen interdisciplinaire onderzoeksprogramma’s opstarten die kunnen helpen om mensen van religie te genezen. Verder kunnen burgers helpen door geen religieuze taal meer te gebruiken.

Het boek is een pamflet en is daarmee moeilijk te recenseren, omdat het bijna per definitie leidt aan eenzijdigheid. Wat moet ik met opmerkingen als dat gelovigen “geestesziek” zijn of dat “religieuzen geloven dat hun geloof absoluut waar is, boven elke twijfel verheven”?

Maar het grootste probleem heb ik toch wel met de (nieuw-)atheïstische agenda. Die totaalaanpak van de maatschappij vanuit een centraal idee: het past bij het tijdperk van mobilsatie uit de eerste helft van de vorige eeuw. Ik vind het prima als Van den Berg pleit voor vrije wetenschap. Maar de wetenschap kan niet in dienst staan van de bestrijding van religie maar oprecht op zoek gaan naar waarheid.

Sommige passages in het boek zijn werkelijk te dwaas voor woorden. Als de schrijver op pagina 54 waarschuwt dat religieus taalgebruik leidt tot demonisering en dehumanisering van anderen, zal hem de ironie toch niet ontgaan zijn dat hij zelf gelovigen geestesziek noemt? Is dat niet dehumaniserend? Of gelooft Van den Berg werkelijk dat je wel mag dehumaniseren als het maar ‘waar’ is? Ik kan het niet anders interpreteren dan als een wrange grap. En als Van den Berg een pleidooi voert voor nudisme met de woorden “hoe meer (gemengde) sauna’ en naaktheid in het openbaar, des te minder religie en des te menselijker de moraal” (p. 59), dan wordt het toch hoog tijd om Michel Houellebecq weer eens aan te raden. Het atheïsme heeft diepzinniger en genuanceerdere woorvoerders en religie heeft verstandiger critici.

Van den Berg heeft een punt, en dit laat mij niet meer los : mijn persoonlijke overtuigingen en moraal, die ik tot voor kort christelijk noemde, worden door het geloof – in mijn geval de katholieke kerk- eerder geschaad dan gevoed. Ik begin te geloven dat de wereld beter af is zonder religie. Hoe komen we er van af , deze conclusie is dan pijnlijk maar onontkoombaar. Het ligt niet voor de hand bij een boek met deze titel, maar dit is aanbevolen kost voor elke zichzelf respecterende gelovige !

Geschreven bij Hoe komen we van religie af?

Interessant, noodzakelijk en leesbaar.

Als weldenkend atheïst word je bepaald niet vrolijk van een schreeuwerig pamflet als deze. Neem alleen al het onfatsoenlijke taalgebruik. Religie wordt zonder enige reserve of nuance gelijkgesteld aan 'aids'. En elke religieuze educatie is, hoe dan ook, 'een vorm van kindermishandeling'. De auteur heeft geen enkele vorm van zelfspot of zelfkritiek en toont zich in de verste verte niet gevoelig voor mogelijke kwetsbaarheden van het atheïsme. Het boekje is stilistisch daarmee vergelijkbaar met de stijl en de retorische trucs van tv-dominees. Floris van den Berg doet elke atheïst het schaamrood op de kaken staan. Laten we dit snel vergeten en overgaan tot de orde van de dag.

Dit is een heel merkwaardig pamflet. Van den Berg positioneert zich als vrijdenker, maar wel eentje die de religieuze vrijheid de nek om wil draaien. En dat in een wereld waarin mondiaal de aanhang voor godsdienst alleen maar groeit. Dat wil niet zeggen dat er geen problemen zijn met godsdienst maar wel dat dit pamflet een volkomen loos ideaal verdedigt, dat in de realiteit onmogelijk te realiseren is en dat door vrijwel niemand als wenselijk wordt bevonden. Los hiervan: de argumentatie van Floris rammelt (zoals gewoonlijk) aan alle kanten. Hij is niet in staat om een evenwichtige visie op godsdienst te formuleren waarbij voordelen (sociale cohesie, geborgenheid, betekenis, goede impuls voor moreel gedrag, hoop en verwachting, prachtige kunst) tegenover nadelen (fanatisme, groepsdruk, geweld, ongeïnformeerdheid) wordt gezet. Meneer kampt volgens mij gewoon met een trauma ten gevolge van zijn religieuze jeugd. Daarvoor moet je naar een psycholoog en geen rare, schreeuwerige pamfletten schrijven. Voor een weerwoord: T. Halik, 'Heb geduld met God'. Veel beter boek.