Verlaten

‘En rade’ (Verlaten) uit 1887 is weer een afgepelde titel van Huysmans die moeilijk te vertalen is, mogelijk als ‘Het anker ophalen om te vertrekken’ maar ‘Verlaten’ is ook goed. In alle boeken van Huysmans wil een persoon los komen van de ketens die hem binden, veel van de dromerij gaat daarover. Was het in ‘A rebours’ (Tegen de keer, 1884) nog een eigenaardig persoon die zich terugtrekt maar zich dankzij zijn rijkdom alles kon permitteren, en in ‘A vau l’eau’ (Op drift, 1882) juist een armer persoon die zich terugtrekt en net genoeg heeft om van te leven, in ‘Verlaten’ is het een gewoner persoon (uit een handelaarsfamilie die echter zelf niet voor werk deugt) die toch de trekjes heeft van de nervositeit van de eerdere hoofdpersonen maar die je dat niet kunt verwijten, hij heeft immers alle reden om gewoon weer zijn leven op te pakken, en als lezer heb je meer sympathie voor deze man. Hier is Jacques Marles uit Parijs op de vlucht voor zijn schuldeisers en komt aan bij het kasteel dat eruit ziet als een ruïne; het is kasteel Lourps bij Jutigny ten zuid oosten van Parijs waarvandaan des Esseintes in A rebours zich terugtrok. Jacques Marles heeft eigenlijk geen andere toevlucht voor zijn schuldeisers dan het platteland waar zijn vrouw Louise connecties heeft (haar oom en tante Antoine en Norine). Daarbij komt dat zijn geestesgesteldheid wordt beïnvloed door zijn ziekelijke vrouw Louise en het huwelijk wat hij sinds 3 jaar heeft (hoofdstuk 6 en 8 zijn de bepalende) en door de mensen op het platteland die arm en niet al te eerlijk zijn. Dat is het verhaal.
Huysmans toont ons echter dat er meer is dan het verhaal als je inzoomt op de gedachten van mensen. Niet alleen van Jacques Marles, maar ook van zijn vrouw Louise krijg je te horen wat men denkt over elkaar. En over zichzelf heeft hij in hoofdstuk 8 ook wat te melden.
De titel verwijst tevens naar wat Huysmans met de literatuur doet: hij maakt een nieuwe stap, en verlaat de veilige haven. De veilige haven van de gebeurtenissen die volgen op vorige gebeurtenissen. In de tijd van Huysmans is er een levendige belangstelling voor psychologie en dromen, en Freud kwam omstreeks die tijd ook uit Wenen naar Parijs om bij de beroemde Charcot te studeren die volop de aandacht op hysterie vestigde (zonder daar een theorie voor te kunnen bedenken). Huysmans voegt hier twee populaire psychologie onderwerpen uit zijn tijd aan zijn boek toe: de hysterie (Louise met haar trekkende benen, en artsen die zich daar alle al op geworpen hebben maar niets vinden); maar vooral de dromen. Er zijn drie droom hoofdstukken opgenomen die op zich functioneel zijn maar ook weggelaten hadden kunnen worden want niet belangrijk voor het verhaal. Wat bereikt Huysmans hiermee: dat je als lezer in de gedachten van de hoofdpersoon belandt, die mogelijk zijn handelen verklaart, die de literatuur zelf de mogelijkheid geeft te ontwikkelen waar de maatschappelijke of culturele omgeving dat niet meer toelaat. In de laatste droom verwerkt hij de kabbalistische ideeen en Paracelsus komt nog even aan het woord.
Er is een verschil bij Huysmans tussen wat er beschreven wordt, hoe daar de gedachte over is, en hoe het beschreven wordt. De natuur (en het boerenleven) als idee wordt afgeschreven, maar de manier waarop het beschreven wordt (de populier, het mistige keteldal, de wolken, het licht in de nacht) is allesbehalve saai en zelfs poëtisch. Tegelijk is de confrontatie met het platteland zoals met de herberg met de manier waarop de jeugd daar binnengehaald wordt voor het jaarfeest, ook allemaal natuur, met de bevalling van een koe, met het dekken door een stier, een tegenstelling van zijn verwachting dat het Romantisch had moeten zijn. Hier zegt hij eigenlijk: de werkelijkheid is anders als je er goed naar kijkt.
En dan de zwarte humor van de vinding van ptomaine door de Italiaanse professor Selmi, lukraak uit de krant maar goed voor 3 pagina’s in het boek; dit is een geschenk.