De oorsprong van taal Waar, wanneer en waarom de mens begon met praten

Waarom praten mensen met elkaar en chimpansees niet? Het is geen makkelijke vraag om te beantwoorden. Ook linguïsten die jaren op dit domein onderzoek verrichten, zijn het tot op vandaag niet eens met elkaar. Het nature/nurture schisma loopt ook hier als een ravijn tussen de kibbelende onderzoeksgroepen. Sommigen beweren dat we geboren worden met een grammaticaknobbel in onze hersenen, anderen houden vol dat kinderen hun ouders enkel na-apen - maar dan doordachter dan echte apen...
De waarheid ligt zoals vaker 'ergens in het midden'. Dit boek zal dus geen grote aardverschuivende inzichten opleveren - wat van een vulgariserend boek ook niet verwacht kan worden - doch een goed overzicht bieden op de stand van de wetenschap anno 2020. En die stand van zaken is er een van 'waarschijnlijkheden' eerder dan van feitelijkheden. We moeten toegeven dat we niet zoveel weten over de eerste mensapen en mensen. Uiteraard zijn de groter wordende hersenen en het vernauwde vrouwenbekken belangrijke evolutionaire aanpassingen die veel kunnen verklaren. Maar onze grotere hersenen zijn vandaag nog altijd te bescheiden om de kennis over het eigen functioneren te doorgronden. De neurolinguïstiek staat nog in zijn kinderschoenen en hersenonderzoek lijkt vaak nog op zoeken naar een haarspeld in een hooiberg.

Johansson weet onze aandacht wel vast te houden over net geen 400 pagina's. En dat doet hij door veel anekdotiek in zijn betoog te mengen. Vergelijkingen met mensapen, dolfijnen en nachtegalen maken de droge wetenschappelijke bevindingen net iets sappiger. Hier en daar zou je een paar pagina's willen skippen omdat Johansson schoolmeestergewijs herhalingen en samenvattingen inbouwt om ons bij de les te houden.

Grootste manco van dit boek is het onderwerp zelf. De taal blijft een enigma. Zoals bij veel evolutionaire vraagstukken is het moeilijk om ver in het verleden te kijken en voorbij 'de kip of het ei'-probleem te raken. Wat was er eerst; een taalbehoefte waardoor we grotere hersenen moesten ontwikkelen of grotere hersenen waardoor we konden nadenken en communiceren? Volgens Johansson zijn beide evoluties geleidelijk en tegelijk elkaar versterkend ontstaan. Maar waarom dan niet bij chimpansees? Omdat zij blijkbaar niet de behoefte hebben om te praten... Tja, niet onmiddellijk iets om mee uit te pakken op café. Verder onderzoek zal dus nodig blijven om voorbij deze aanname te raken en misschien zullen we het nooit helemaal doorgronden. Ook dat is mogelijk.

Gelukkig hebben wetenschappers een taal om hierover met elkaar te discussiëren. Want dat is wel duidelijk, zonder taal was de mensheid niet verder gekomen dan zijn chimpansee-neefjes. Wat zijn oorsprong ook moge zijn: lang leve de taal!

Omdat de exacte kennis van de oorsprong van onze taal ontbreekt, is het heel nuttig de verschillende mogelijkheden te overdenken. Dat gebeurt in dit interessante boek.

Laat zien dat taal een biologische oorsprong heeft en dat alleen het gebruik specifiek voor de mens is, maar dat we ons niet op een voetstuk moeten plaatsen: we are just animals, mammals precisely.
En als we ook eens rekening houden met onze medebewoners van de planeet vanuit deze meer reële positie zal heilzaam voor de mens zijn