Het begin van de lente

We lezen maart 1913. Nellie Reid gaat samen met hun drie kinderen weg bij haar man Frank Reid. Ze vertrekt zonder het kindermeisje. Frank merkt er niets van tot hij thuiskomt na een dag werken op de drukkerij. Nellie schreef Frank als afscheid alleen een brief, hij is zwaar aangeslagen. Zo heb je een gezin, zo is het plotseling verdwenen. Maar Nellie bedenkt zich en zet de drie kinderen op de trein naar Moskou. Zelf gaat ze naar Engeland. Frank krijgt een telefoontje van de stationchef van station in Moskou met het verzoek zijn drie kinderen op te komen halen.

Er breekt een moeilijke tijd aan voor Frank. Hij regelt na vele omwegen een kindermeisje dat voor de drie kinderen zorgt. Die raken gehecht aan het kindermeisje Lisa. Ook Frank raakt gehecht aan Lisa. Hij doet erg zijn best en schrijft zijn vrouw Nellie elke dag een brief. Maar Nellie is niet in Norbury en leest de brieven nooit. Frank heeft geen idee waar Nellie is. Pas tegen het eind van het verhaal krijgt Frank duidelijkheid over waar Nellie is en waarom ze bij hem wegging. Selwyn Crane, de boekhouder van drukkerij Reidka, licht hem in over het hoe, wat en waarom van de situatie.

De kinderen van Frank en Nellie gaan een jaar later naar het vakantiehuisje van de familie Reid, als het bijna lente is in Rusland. Op de terugweg zet Lisa de drie kinderen op de trein naar Moskou en gaat zelf met een andere trein naar Berlijn. Ze doet dit onaangekondigd, de geschiedenis herhaalt zich. Opnieuw wordt Frank opgebeld door de stationchef van het station in Moskou met het verzoek zijn drie kinderen op te komen halen. Na hun thuiskomst begint de Russische lente. De ramen gaan weer open en de grote schoonmaak begint. De kippen gaan weer in hun buitenren. Alles en iedereen begint opnieuw te leven na de donkere wintermaanden. En midden in die grote schoonmaak komt Nellie weer thuis. We lezen lente 1914. De laatste regel van het boek vertelt over Nellies thuiskomst.

In 'Het begin van de lente', dat precies een jaar duurt, is Frank Reid flink van slag door Nellies vertrek. Hij stuntelt met alles. Zijn zorg voor de drie kinderen is de rode lijn van het verhaal. Er komen veel personages in voor en dat maakt het een heel levendig verhaal met veel actie, een aantrekkelijk boek om te lezen. Het verveelt geen moment.

Meer info over Penelope Fitzgerald op de website van uitgeverij Karmijn. Ze zijn een paar jaar geleden begonnen met het successievelijk vertalen van haar boeken. Deze vertaling is de vierde van de negen romans die zij schreef.(http://www.uitgeverijkarmijn.nl/auteur/penelope-fitzgerald/)

Frank Reid is een in Rusland geboren en getogen Engelsman; hij wordt door de Russen Frank Albertovitsj genoemd; de Russen zijn niet zo van de achternamen. Je zou denken dat hij, omdat hij in dat grote oosterse land geboren is, ermee vertrouwd is. Toch lijkt dat niet helemaal het geval. Vadertje Rusland is een duister land dat zijn geheimen niet zo maar aan de eerste de beste prijs geeft.
In maart 1913 neemt de vrouw van Frank Reid hun drie kinderen mee op reis, onaangekondigd. Moskou en zijn bevolking komen uit de winterkou en de straten zijn overstroomd door vieze en natte smeltsneeuw; het is de vastenperiode, de veertigdagentijd.
Het vreemde is dat hij op een gegeven moment een telefoontje krijgt dat hij de drie kinderen kan komen ophalen van een treinstation. Niemand weet waar Nellie is; Frank niet; de kinderen niet; Nellies nauwste Engelse bloedverwant ook niet. Ze heeft geen briefje achtergelaten. Zal zij nog terugkomen? Gaandeweg gelooft niemand meer dat zij ooit zal terugkeren naar haar gezin in Moskou.

Frank moet de zaken thuis en op zijn drukkerswerkplaats zien te regelen. Dat alles gaat op zijn Russisch. Dat wil ongeveer zeggen: niet logisch, omzichtig, via kronkelige zijwegen, vol paradoxen en raadsels; elkeen geeft Frank advies of biedt aan bij te springen naar eigen levensovertuiging of meer of minder verholen ambities. Hoofdzetter Jacob Tvordov, die vijfhonderd letters en spaties per uur kan zetten, penningmeester van de vakbond, dus veel in staking. Naaste medewerker en bedrijfsleider Tolstojïst Selwyn, die van niemand iets kwaads wilde horen maar zelf voornamelijk - verholen over het algemeen maar soms kan hij zich niet helemaal bedwingen - geïnteresseerd lijkt in de druk van zijn gedichtenbundel Berkengedachten.
Dan is er nog Arkadi Koerjatin, koopman tweede klasse, die Frank graag met de opvang van de kinderen wil helpen. Het kindermeisje is weggelopen en een nieuwe is niet zo snel gevonden. Het gezin en de handel van Koerjatin zijn voor geen enkele weldenkend mens te vatten. Een jonge beer, zijn moeder is afgeschoten, die de inboedel in gruzelementen danst; een moeder die niet op haar kinderen let; wat is de handel van Arkadi eigenlijk, hoe komt hij aan de kost?

Frank Albertovitsj wil het liefst de Britse gemeenschap, de angelicaanse kerk, buiten de deur houden. Hij is niet heel Engels meer maar Russisch is hij ook niet. Hij is een tweede-generatie mirgrant: nergens meer thuis.

Dit is nog maar het topje van de zorgen-ijsberg van Frank Albertovitsj; het wordt van kwaad tot erger; het wordt van maf tot gekker. En dat alles in de vastentijd, een heel belangrijke periode binnen de Russisch-orthodoxe gemeenschap: een tijd van vergeving geven en vergeving van anderen ontvangen. En dat alles ook nog in een politiek zeer roerige tijd van terroristische aanslagen, opstandelingen, Tolstojïsten, veelpluimige tegenstanders van de tsjaar. We schrijven 1913: de revolutie van Lenin is niet heel ver meer. Het was al decennia lang uitermate onrustig in Rusland.
Ik noem even kort een paar motieven.
Lente, de vastentijd, met het Paasfeest in het vooruitzicht: het nieuwe begin, boetedoening, vergeving, zonden wegwassen na een tijd van inkeer en versterving, ook al omdat de provisiekast leeg raakte.
Berken, de nationale boom van Rusland. In de donkere winters geven de witte bast aan de stam nog een beetje licht; in het voorjaar wordt een lichtgroene waas van jong blad langzaam zichtbaar als aankondigers van het jaar en het nieuwe leven; eveneens in overdrachtelijke zin, zoals de gedichtenvan Selwyn die gaan over het leven zoals Tolstoj die predikte: gelijkheid en broederschap, uitbuiting van mensen is uit den boze.
Stad en platteland - iedere grootstedelijke Rus heeft een datsja, Frank Albertovitsj eveneens, al wil hij van zijn vochtige boshut af. De stad, daar moet je zijn voor werk en scholing en bescherming in de koude winters. De datsja buiten geeft weer lucht aan verschrompelde longen.

Het begin van de lente, geschreven door Penelope Fitzgerald, speelt zich af in het koude Moskou van 1913. Frank, een Engelse drukker woont en werkt in Moskou, hij heeft drie kinderen. Op een dag beslist zijn vrouw, Nellie, om te vertrekken. Zomaar, zonder enige uitleg is ze weg. En Frank blijft achter met zijn drukkerij en zijn kinderen in het drukke Moskou waar de lente in aantocht is. In 1988 stond dit boek op de shortlist voor de Bookerprize en ik begrijp meteen waarom. Voor het eerst werd deze titel vertaald naar het Nederlands. Het is een mooie en eigentijdse vertaling waardoor het boek niet overkomt als klassiek in de negatieve zin. Integendeel je kan genieten van dit literaire werk dat niet voor niets een Bookerprize nominatie kreeg. Het taalgebruik is zo mooi, in alle betekenissen van het woord. De korte, vlotte en krachtige dialogen zorgen voor snelheid in het verhaal. Maar ze zorgen ook voor contrast tussen de verschillende personages die elk hun eigen wil hebben. Elk personage in het boek is uniek en blijft je doorheen het verhaal verbazen. Tegelijkertijd zijn de personages af en toe ook licht stereotiep wat dan weer voor een lach zorgt tijdens het lezen. Toch blijft het begin van de lente een literaire roman met veel diepgang en lagen. Je kan zelf bepalen hoe diep je graaft maar hoe verder je leest en hoe meer je ontdekt, hoe meer lagen er naar boven komen. Verder is het boek origineel en niet voorspelbaar. Daarnaast is ook de sfeerschets van het Moskou uit 1913 heel mooi uiteengezet. Je voelt op de achtergrond de Russische cultuur, het politiek verzet en de koude van een land tegenover vreemdelingen. Wat ik ook een mooi contrast vond was het verschil tussen de Engelse en de Russische mentaliteit. Verder is het een boek dat je vol spijt moet wegleggen en als je het opnieuw opneemt is het enkel en alleen genieten van de mooie zinnen. De verhaallijn komt in het begin nogal complex over omdat je verschillende personages leert kennen. Maar hoe verder je komt in het boek hoe meer je wordt opgeslokt door het verhaal en voor je het weet is deze prachtige roman ten einde. Kortom, Het begin van de lente is een zeer goed geslaagde vertaling van nog maar eens een mooie klassieker van Penelope Fitzgerald, die zeker niet in je boekenkast mag ontbreken!