Red ons van de dichters

Geschreven bij Red ons van de dichters

Het is goed dat Menno Wigman (1966) naast zijn succesvolle dichtbundels nu een essaybundel laat verschijnen die zijn poetische instelling en achtergrond nader belicht. De dichters op wie hij zich, soms ook als vertaler, beroept zijn Baudelaire, Mallarme, Benn, Else Lasker-Schuler. Meer als stroming gedacht heeft hij veel affiniteit met de decadenten. Hij leeft met de poezie en denkt dus na over wat poezie is, wat die kan betekenen voor iemand en hij schuwt daarbij de ironie niet: “Je zult maar dichter zijn.” (eerste zin, in een stukje over dat dichters aldoor maar moeten optreden). Wigman is geestig, zelfironisch, heeft zijn voorkeuren en vooral: hij is werkelijk belezen en weet waarover hij het heeft. Sommige essays zijn herziene voorwoorden bij bloemlezingen die hij heeft gemaakt, bijvoorbeeld bij Franse prozagedichten uit het fin de siecle. Misschien zijn mooiste, want simpele en van kennis van zaken getuigende project was dat uit Awater, hier herdrukt, waarin hij in navolging van Hendrik de Vries twee gedichten tegen elkaar aanzet en in samenhang bespreekt. Spectaculair is zijn confrontatie van 'Eer'van Maurits Mok met 'De zwijgzaamheid' van Gerrit Komrij. Een aforisme van Wigman: “Maar schrijven, ik zei het al eens eerder, is stelen van dieven.”

(NBD|Biblion recensie, T. van Deel)

Geschreven bij Red ons van de dichters

Niets akeligers dan dichters die schrijven over het dichten. Menno Wigman vormt hierop geen uitzondering. Vervelend is hij niet, maar ik voelde me wel bijzonder ongemakkelijk tijdens het lezen van zijn wel bijzonder openhartige en ambivalente essaybundel ‘Red ons van de dichters’, een aansprekende titel die zonder meer een belofte inhoudt. Helaas wordt deze belofte slechts zeer gedeeltelijk ingelost.

Eerste teleurstelling: de zinsnede ‘red ons van de dichters’ is niet de vondst van Wigman zelf, maar een citaat van de Vlaamse dichter Luuk Gruwez. Enfin, het blijft een goede zet om deze frase als titel van een essaybundel te gebruiken, zeker als de poëzie je zo langzamerhand de keel uit begint te hangen. En dat is de stelling waarmee Wigman zijn bundel begint. 'Het probleem met poëzie is dat elk gedicht omkaderd blijft door het wit van de bladspiegel,' zo zet Wigman in, 'het wit dat elke woede bij voorbaat tandeloos maakt, het wit dat zo veel diepzinnigheid veronderstelt dat het je maar al te vaak onverschillig laat.'

Zeer herkenbaar. Dit begrijp ik, en ook het vervolg. ‘De laatste jaren,’ gaat Wigman door, ‘wordt er, vooral door sommige critici en juryleden, eindeloos gesproken over ‘gevaarlijke poëzie’. Poëzie moet rauw zijn, ballen hebben, stinken, bijten, klotsen, balken en tot de sterren janken. Wat ze vooral willen, de critici, is 24 uur per etmaal ontregeld worden. Dit is uiteraard een verwijzing naar Erik Jan Harmens’ veelbesproken manifest en bloemlezing ‘Ik ben een bijl’, waarin Wigmans poëzie zelf overigens ook zeer ruim is vertegenwoordigd. Dat laatste geeft te denken. Zeker omdat hij ironisch vervolgt: ‘Nu fiets ik ’s nachts wel eens langs het huis van zo’n criticus, en ik kan u verzekeren: nog nooit zag ik na middernacht licht bij hem branden, nooit heb ik hem met roodgele ogen en paar levensbedreigende dichtregels voor zich uit zien balken, nooit zag ik hem ziek van ontregeling een dichtbundel van zich afwerpen.’

Ageert Wigman nu zelf tegen een bundel waarin zijn eigen werk zo’n prominente rol speelt? Tegen wie voert hij zijn strijd eigenlijk? Deze onduidelijkheid wordt nog eens versterkt als deze dichter vervolgens de vurige wens uitspreekt zelf wel degelijk gevaarlijke poëzie te willen schrijven, ‘gedichten die zich als een stiletto in het hart van de lezer omdraaien.’ Maar, twijfelt Wigman opnieuw, gedichten kunnen met geen mogelijkheid de pagina uitbreken, een ruit inslaan of iemands leven overhoop gooien. Dan volgen een aantal korte essays over dichters en gedichten die hem persoonlijk wel degelijk sterk hebben ontregeld.

Hoeveel ambivalentie verdraagt een mens? Wat een uitzichtloos en beklagenswaardig geworstel, niet alleen met andere dichters maar bovenal met zichzelf. Van dat laatste getuigen vooral de afsluitende 70 bladzijden die bestaan uit een soort dagboekaantekeningen van de tijd die Wigman in Berlijn heeft doorgebracht. Wat een vertwijfeling. Arme man.

Natuurlijk, Wigman kan schrijven, en hij heeft veel en goed gelezen. Zijn lyrische essays over Baudelaire, Mallarmé, Gottfried Benn en Lasker-Schüler zijn boeiend en helder als glas, maar toch is zijn boek bepaald geen ode aan deze of andere dichters, want tegelijkertijd vraagt Wigman zich onophoudelijk af waarom hij zoveel afgrijzen voelt bij het lezen en schrijven van poëzie. Het is deze voortdurende ambivalentie die Wigman de das om doet.