Schrijven als een ander over het vertalen van literatuur

Iedereen die wel eens geprobeerd heeft een literaire tekst te vertalen, weet hoe ongelofelijk moeilijk dat is. Het is niet alleen een kwestie van vertalen wat er staat, maar er komt veel meer bij kijken. In dit boek met de mooie suggestieve titel 'Schrijven als een ander' doet Maarten Steenmeijer uit de doeken waarom het zo moeilijk is.

Aan de hand van een groot aantal voorbeelden legt hij uit waarom een vertaling niet voldoet. Meestal gaat het hierbij om Spaanstalige literaire werken; hoewel Steenmeijer in zijn voorwoord verklaard heeft dat kennis van die taal niet nodig is om dit boek te lezen, blijft het toch een gemis om niet zelf te kunnen beoordelen of de vertaling wel of niet deugt. Bovendien betreffen de meeste voorbeelden die hij gekozen heeft onjuiste vertalingen; ik zou ook graag eens in positieve voorbeelden willen lezen hoe het dan wel moet. Overigens zal een beoordeling van een vertaling altijd arbitrair blijven, omdat er nu eenmaal niet één exacte oplossing is: het blijft een zaak van wikken en wegen en persoonlijke voorkeur. Aardig vind ik dat Steenmeijer niet vermeld wie die 'foute' vertalingen heeft maakt, terwijl hij bij mooie vondsten wel steevast de naam van de vertaler geeft.

Het boek is opgebouwd uit oneven hoofdstukken, die zich bezighouden met de kunst van het literaire vertalen en de even hoofdstukken die als “mini-essays in los verband staan met de oneven hoofdstukken”. Deze essays gaan over de Spaanstalige literatuur in het algemeen, maar het onderscheid tussen de even en oneven hoofdstukken is niet altijd duidelijk. Dat hoeft ook niet, omdat de kern van het boek toch om het vertalen draait. Volgens Steenmeijer moet een vertaler niet alleen de woorden van de auteur vertalen, maar hij dient zich ook de stijl en de eigenaardigheden van deze eigen te maken. Hij moet in diens huid kruipen en door diens ogen kijken, maar tegelijkertijd mag hij niet vergeten welke stijl hijzelf laat zien en voor welk publiek hij vertaalt. Het werk van de auteur moet zo integer mogelijk in het Nederlands worden overgebracht. Als de vertaler dit goed doet, zo zegt Steenmeijer, hoeven mensen niet meer vol te houden dat ze een boek liever in de oorspronkelijke taal lezen. Want je kunt nu eenmaal onmogelijk alle talen ter wereld beheersen en ieder mens begrijpt zijn moedertaal het beste.

Steenmeijer geeft interessante feiten en meningen weer en het boek leest heerlijk. Vooral ook alle 'even' verhalen over bekende schrijvers weet hij boeiend te brengen. Maar gaandeweg begin ik me te ergeren aan zijn voortdurende gebedel om erkenning van literaire vertalers en de klaagzang over het gebrek daaraan, die volgens mij niet terecht zijn. Steenmeijer wil het liefst zijn naam gedrukt zien als co-auteur, omdat je volgens hem als vertaler het boek helemaal opnieuw schrijft. Maar het concept en de uitwerking daarvan zijn toch ontsproten aan de fantasie van een ander, en daardoor vind ik zijn pleidooi nogal absurd. Bij alle citaten die Steenmeijer aanhaalt is hij er één vergeten, van Komrij, toch niet de minste onder de vertalers: “Zodra een vertaler een opdracht heeft aanvaard is hij de knecht en voetenwasser van de auteur, en niet een van God gezonden herschepper.”

Het laatste hoofdstuk “Hoe word ik literair vertaler?” besluit hij met de woorden “Aan het werk!” Maar wie zijn boek gelezen heeft, heeft zich de moed daartoe allang laten ontnemen.