Politiekunde 38 - Onder het oppervlak een onderzoek naar ontwikkelingen en (a)select optreden rond preventief fouilleren

De reeks Politiekunde is een uitgave van het Onderzoeksprogramma Politie &
Wetenschap, een zelfstandig onderdeel van de Politieacademie.
Politie & Wetenschap is ingesteld om een stimulans te geven aan de toegepaste
wetenschappelijke kennisontwikkeling op het gebied van politie en veiligheid,
de daarvoor benodigde kennisinfrastructuur en de daadwerkelijke benutting
van onderzoeksrapporten en -resultaten in politiepraktijk, beleid en opleiding.
Publicaties in de reeks Politiekunde betreffen in het algemeen concrete handleidingen,
modellen, instrumenten of werkwijzen die direct bruikbaar zijn
voor de politiepraktijk. Ze zijn veelal de uitkomst van onderzoek dat is verricht
in het kader van het meerjarige onderzoeksprogramma, de kernactiviteit van
Politie & Wetenschap.
In 2005 heeft Politie & Wetenschap een eerste studie uitgebracht naar de toepassingspraktijk
van preventief fouilleren in gemeenten die daarmee vooropliepen
(Politiewetenschap 27). Daarin worden de verschillende toepassingsvormen en
hun (meer)opbrengsten op korte en lange termijn belicht en wordt ingegaan op
lastige afwegingen die daarbij aan de orde zijn. In deze nieuwe studie wordt opnieuw
de balans opgemaakt: in welke richting heeft de toepassingspraktijk van
preventief fouilleren zich (verder) ontwikkeld? Op welke schaal en wijze wordt
het middel nu toegepast, hoe verloopt de discussie over het selectieve karakter en
de mogelijke stigmatisering van gebieden en personen, en is er ook meer zicht
op beoogde en verkregen opbrengsten?
Het middel blijkt nog steeds enigszins controversieel, zowel wat betreft de effectiviteit
als de (grenzen van) toelaatbaarheid. In de studie wordt dan ook, nogmaals,
stilgestaan bij een aantal algemene overwegingen en kanttekeningen rond
de wettelijke theorie en praktijk. Expliciete aandacht is er daarbij voor het evenredigheidsbeginsel
en het verbod op willekeur. Selecties van te controleren individuen
of groepen zijn binnen wettelijke grenzen mogelijk, maar staan al snel op
gespannen voet met het principe van non-discriminatoire toepassing.
De auteurs pleiten daarom voor heldere keuzes voor één van twee alternatieve
strategieën. Aan de ene kant een generieke strategie: 'iedereen' controleren en
dan zo veel mogelijk aselect. Aan de andere kant een gerichte strategie, met
een zeer selectieve toepassing ten aanzien van gebieden en personen, maar dan
wel op basis van strikte, formele selectiecriteria. Heldere keuzes voor één van
beide strategieën moeten voorkomen dat er onduidelijkheid bestaat over de
wijze van fouilleren en de daarmee verbonden doelstellingen en resultaatverwachtingen.
Het onderzoek biedt op deze wijze voor zowel de beleidsmaker als de politiefunctionaris
op straat bruikbare handvatten voor een meer verantwoord gebruik
van preventief fouilleren.