Politiekunde 39 - Naar eigen inzicht? een onderzoek naar beoordelingsruimte van en grenzen aan de identiteitscontrole

De reeks Politiekunde is een uitgave van het Onderzoeksprogramma Politie &
Wetenschap, een zelfstandig onderdeel van de Politieacademie.
Politie & Wetenschap is ingesteld om een stimulans te geven aan de toegepaste
wetenschappelijke kennisontwikkeling op het gebied van politie en veiligheid,
de daarvoor benodigde kennisinfrastructuur en de daadwerkelijke benutting
van onderzoeksrapporten en -resultaten in politiepraktijk, beleid en opleiding.
Publicaties in de reeks Politiekunde betreffen in het algemeen concrete handleidingen,
modellen, instrumenten of werkwijzen die direct bruikbaar zijn
voor de politiepraktijk. Ze zijn veelal de uitkomst van onderzoek dat is verricht
in het kader van het meerjarige onderzoeksprogramma, de kernactiviteit van
Politie & Wetenschap.
In 2005 is de Wet op de uitgebreide identificatieplicht (WUID) ingevoerd. Die
geeft de politie een wettelijke basis voor het uitvoeren van identiteitscontroles
(ID-controle) in situaties waarin sprake is van een gerede verdenking. Invoering
van de wet stuitte op nogal wat maatschappelijk verzet. Tegenstanders
vreesden discriminerende praktijken, ondanks waarborgen die zijn ingebouwd
om willekeur te voorkomen.
In deze studie wordt de toepassingspraktijk op straat belicht: hoe gaat de politie
daadwerkelijk om met deze bevoegdheid? Wanneer worden ID-controles
toegepast, vindt daarbij selectie plaats en zo ja, hoe en op welke gronden, en
is dat toelaatbaar? Nader wordt ingegaan op het lastige 'kantelpunt' tussen
wat een 'redelijke verdenking' is en wanneer dat niet het geval is. In hoeverre
is de professionele intuïtie van agenten wat dit betreft een betrouwbare en valide
graadmeter? In dat verband wordt ook gekeken in hoeverre de bestaande
jurisprudentie houvast biedt.
Een belangrijke uitkomst van het onderzoek is dat er geen aanwijzingen zijn
voor frequente discriminatoire praktijken. Oneigenlijk gebruik lijkt weinig
voor te komen. Dat wil niet zeggen dat agenten zich nooit laten leiden door
hun beroepsmatige intuïtie. Maar als zij dit doen, en op die basis proactief
een ID-controle uitvoeren, dan blijken ze het regelmatig bij het rechte eind
te hebben en worden strafbare feiten ontdekt.
De bestaande jurisprudentie sanctioneert deze uitvoeringspraktijk. Het merendeel
van de gerechtelijke uitspraken ondersteunt de betrokken agenten in
hun afwegingen. Niettemin pleiten de onderzoekers voor een betere uitwerking
en afbakening van de beoordelingsruimte van agenten. De studie wordt
afgesloten met een aantal praktische handvatten hiervoor. Per definitie zijn
identiteits controles minder transparant dan middelen als preventief fouilleren
en cameratoezicht. Het is daarom van belang dat de politie voorafgaand aan
een iden titeitscontrole de reden hiervoor uiteenzet.