De kindertrein

Spannend boek

De kindertrein is gebaseerd op waargebeurde feiten de zogenaamde “treni della felicità” (treinen van geluk), die vlak na de Tweede Wereldoorlog van het zuiden van Italië naar het noorden reden om kinderen tijdelijk een beter leven te bieden bij families die het beter hadden dan hun eigen familie in het zuiden.

Er zijn reeds veel boeken geschreven over de Tweede Wereldoorlog, maar over de periode vlak na de oorlog is er minder te vinden. Hoe kwamen de mensen rond en overleefden ze de naoorlogse jaren, hoe was de sfeer toen, hoe was het op toen op te groeien, hoe werd alles weer opgebouwd, waar haalde men de middelen, etc… allemaal vragen waar ik weleens heb bij stilgestaan. Daarom trok het boek mij ook onmiddellijk aan. Hopelijk krijg ik na het lezen toch een beter beeld over deze periode.

Viola Ardone schreef reeds enkele andere Italiaanse romans, De kindertrein is haar eerste roman die vertaald wordt. Het is dan ook voor mij de eerste keer dat ik iets van deze auteur lees, en dat altijd toch wel een beetje spannen, gezien je nog niet goed weer waaraan je je mag verwachten.

Het boek bestaat uit drie grote delen, in een eerste deel leren we Amerigo kennen en zijn omgeving in Napels met het huis waar hij opgroeit, zijn alleenstaande moeder Antionetta en zijn vrienden. Het is duidelijk dat ze het niet makkelijk hebben en dat zijn moeder alles doet om rond te komen. Amerigo is een typische zevenjarige met heel wat kwajongen streken, zoals gekleurde ratten verkopen zodat ze op hamsters lijken op de markt. Maar ergens mist hij toch die vader figuur die hij nooit heeft gekend.

In een tweede deel volgen we hoe Amerigo naar het noorden gaat en daar niets te kort heeft. Hij vindt in Alcide de vader die hij nooit had en die nu voor hem zorgt, hij heeft voldoende te eten en kan er bovendien ook naar school gaan. Hij blijkt getalenteerd te zijn in muziek. In een derde deel is Amerigo een vijftiger en een bekend violist die overal ter wereld optreedt.

Het geheel lijkt op een coming of age verhaal waarin de jonge Amerigo de wereld leert kennen, maar De kindertrein gaat verder en is veel diepgaander dan een doorsnee coming of age boek. Zo komen ook de klassen verschillen aan bod, niet alleen tussen het rijkere noorden en het armere zuiden van Italië maar ook binnen Napels zelf leren we de verschillen tussen de rijkere en de armere bevolking kennen. Het verhaal gaat niet zo zeer over de ‘treni della felicità’ die van het zuiden naar het noorden reden maar meer over familie, verscheurd zijn tussen twee werelden en het overleven in armoede. Amerigo was een jongen die vooruit wilde en niet bij de pakken wilde blijven zitten. Hij wou de spiraal van armoede doorbreken door zijn eigen weg in te slaan. Het verhaal is intelligent en emotioneel sterk opgebouwd. Door Amerigo het verhaal te laten vertellen en hierbij ook het taalgebruik van een zevenjarige te gebruiken werd het geheel nog sterker.

Jammer genoeg is er veel verloren gegaan met de vertaling. Er werden heel vaak dezelfde woorden gebruikt waardoor het leek alsof Amerigo steeds maar in herhaling viel en bepaalde uitdrukkingen werden vertaald met termen die wij in België niet gebruiken zoals ‘pakkie-an’. Met een betere vertaling zou het boek beter tot zijn recht gekomen zijn.

Bijzonder vond ik hoe de auteur de beide kanten van het verhaal van de ‘treni della felicità’ naar voren bracht, door zowel de goede bedoelingen van de ouders die hun kinderen naar het noorden stuurden om hen enkele betere maanden te bezorgen en de communisten die dachten dat ze hierbij goed deden als de kinderen zelf die verscheurd raakten tussen twee families, hun eigen familie en deze in het noorden in de schijnwerpers te brengen. De kindertrein is een mooi verhaal, maar jammer dat er toch wat verloren is gegaan in de vertaling. Van mij krijg het boek een 3 sterren ***

De Italiaanse Viola Ardone (1974) studeerde literatuurwetenschappen, werkte enkele jaren in het uitgeversvak en onderwijst Latijn en Italiaans op de middelbare school. De voorbije jaren schreef ze een aantal romans, die echter geen van alle in het Nederlands vertaald werden. Dat gebeurde wel met haar meest recente publicatie, Il treno dei bambini, die door vertaalster Astrid Molenberg onder handen genomen werd. Met De kindertrein lijkt Ardone internationaal door te breken.

Het is 1946, de oorlog is voorbij. Toch is lang niet alles rozengeur en maneschijn in Italië, en dus bedenkt de Communistische Partij een project voor arme kinderen uit het zuiden van het land. Een van hen is de zevenjarige Amerigo. Hij wordt door zijn moeder op een trein gezet die hem naar het rijkere noorden zal brengen. Net als zijn vriendjes Tommasino en Mariuccia en duizenden anderen heeft hij geen idee wat hem te wachten staat. Het pakt echter goed uit; ze krijgen nieuwe kleren, voldoende te eten en worden graag gezien door hun nieuwe, tijdelijke families. Amerigo krijgt zelfs het mooiste cadeau van zijn leven, een viool. Wanneer hij na een aantal maanden weer huiswaarts keert, kan hij niet langer zijn draai vinden en zit hij vol vragen. Het moment is aangebroken om keuzes te maken…

Het verhaal van De kindertrein spreekt tot de verbeelding. Hoe kan het ook anders, wanneer je als hoofdpersonage een zevenjarige opvoert die meer honger dan eten heeft, in oude lompen rondloopt en gefascineerd is door schoenen. Hoewel het zich kort na de oorlog afspeelt, is niet alles kommer en kwel. Na de aanvankelijke angst – waar brengt die trein ons écht heen – blijken de maanden in het noorden een ware openbaring. De arme jongen blijkt een intelligente jongeman te zijn, die al snel weet wat hij wil in het leven.

Het verhaal wordt geheel verteld vanuit het perspectief van Amerigo. Een bijzonder goede keuze, die alle mogelijkheden biedt om de lezer mee te slepen. Toch gebeurt dat niet, of in elk geval niet in de mate die je zou verwachten. Het feit dat de moeder van de jongen haar gevoelens niet of nauwelijks toont, is daar allicht niet vreemd aan. De emoties die bijvoorbeeld horen bij een afscheid of een reünie zijn vrijwel afwezig, alles komt vrij afstandelijk over. Iets meer dialogen hadden voor meer warmte en intensiteit kunnen zorgen.

‘Vanaf het moment dat je me op die trein zette, zijn jij en ik op verschillende sporen terechtgekomen die elkaar niet meer hebben gekruist.’

Het boek is opgedeeld in vier grote delen, de eerste drie spelen zich af in 1946 en geven ons een inkijkje in het oude en het nieuwe, tijdelijke leven van Amerigo. Voor het vierde en laatste deel maken we een gigantische sprong van bijna een halve eeuw naar het jaar 1994. Pas dan vernemen we in grote lijnen hoe het de jongen is vergaan nadat het project in het noorden erop zat. Je komt nauwelijks iets te weten over de dilemma’s waar hij voor kwam te staan en de keuzes die hij moest maken. Tussen de regels door wordt een en ander weliswaar duidelijk, maar je ontsnapt niet aan het gevoel dat de verhoudingen in dit boek niet helemaal goed zitten. De thema’s die Ardone heeft willen uitwerken, zijn onder andere opgroeien, liefde krijgen en geven en keuzes maken. Het is jammer dat net daaraan zo weinig woorden besteed zijn.

Het verhaal van De kindertrein had bijzonder mooi kunnen zijn, wanneer de auteur andere klemtonen gelegd had en haar personages meer tot leven had weten te brengen. Nu blijft het boek in de middenmoot zitten, terwijl Amerigo en zijn vriendjes echt meer verdiend hadden.

* Deze recensie verscheen eerder op hebban.nl *