De zaak 40-61 een reportage

Als veellezer over het Derde Rijk had ik nog weinig diepgaande kennis van Eichmann. Ik had gehoopt dat dit verslag een eerste stap zou zijn. Dat was een grote teleurstelling. Mulisch doet wat hij altijd doet: laten zien hoeveel hij weet met allerlei analyses waarin hij verwijst naar de vele griekse filosofen die hij kennelijk heeft gelezen, maar zonder een beschrijving van de feiten.

Geschreven bij De zaak 40-61

Dit boek was mijn vierde boek van Harry Mulisch. Ondertussen mijn lievelings auteur. Het gaat over het proces Eichman met alles wat er bij komt kijken door de ogen van een waarnemer die zichzelf confronteert met vragen over schuld, monsterlijkheid, gemiste alternatieven, onvermijdelijkheid enz. Het spel met de sublieme balans tussen de gebeurde of vermeende werkelijkheid en mogelijke andere realiteiten die op een haar na niet plaats vonden, kenmerkt de schrijver door zijn oeuvre als geheel in prachtige zinnen. Ik heb mezelf dikwijls betrapt, dat ik bleef stilstaan bij zulke zinnen om er van te genieten en laten doordringen. Altijd goed wetenschappelijk onderbouwd en met humor relativerend litterair genietbaar. Een aanrader zoals al zijn boeken.

Geschreven bij De zaak 40-61

Een echte klassieker. Het meest interessant in historische context.

Ik wil eerst even kaderen dat het werk van Mulisch best bijzonder is. Hij maakte de hoofdstukken die uiteindelijk in boekvorm verschenen voor Elsevier Weekblad. Ook al was zijn moeder Joods, zijn kennis van het Jodendom was voor hij deze reportage maakte al bij al beperkt. In 1961 vond in Jerusalem het proces van de nazi Adolf Eichman plaats, het was het eerste grote proces dat exclusief over de Holocaust ging. Ook al wisten mensen dat miljoenen Joden waren omgebracht tijdens de oorlog, dit had nog niet een plaats gekregen in een (gedeeld) Europees verleden in 1961. Die plaats zou het pas 20 à 30 jaren later krijgen, door heel wat films, series en boeken (waaronder ook werken van Mulisch zoals De Aanslag).

Mulisch focust op heel wat elementen buiten het proces alleen en doet dat uiteraard in zijn typische betweterige stijl. Hij graaft zich in het thema en doet heel wat veldwerk. Zo reist hij rond in het Israël van 1961, dat een zeer ander land is dan vandaag de dag. Ook gaat hij het toenmalige Oost-Berlijn bezoeken en de ruïnes van de nazi-ministeries, de Wannsee villa, een bezoek aan het vernielde Warschau, Auschwitz, hij interviewt medewerkers en kennissen van Eichman.

De essentie van zijn boek gaat over de schuld van Eichman. De openbare aanklager op het proces probeerde te argumenteren dat Eichman de enige verantwoordelijke was voor de 6 miljoen Joodse slachtoffers, maar Mulisch gaat daar niet mee akkoord. Voor hem was Eichman niet het meesterbrein achter de genocide maar een wel belangrijke schakel in de ketting. In zijn zoektocht vond Mulisch geen aanwijzing dat Eichman zo'n capaciteiten of impact op anderen had. Hoe komt het dat een doodnormale man dan mee aan de knoppen zit voor het uitvoeren van een genocide? Plichtsbesef, hij had een eed gezworen aan Hitler en die was haast heilig voor hem. Zijn volledige wereldbeeld hing verbonden aan deze man.

Het besluit van Mulisch is dat de essentie voor hem is dat de tragedie van de Tweede Wereldoorlog niet gaat over "zij" en "wij", maar dat het gaat over wat "wij mensen" hebben gedaan. In West-Europa zal dat na verloop van tijd een zeer sterk gedragen idee worden.

Beslist

goed geschreven, apparte zinnen, beetje dubbelzinnig

Een goed geschreven, vrij accurate beschrijving van de zaak-Eichmann. Als je van reportages houdt, moet je dit boek gelezen hebben.

De Tweede Wereldoorlog heeft wereldwijd haar sporen achter gelaten. Vooral in de jaren vlak naar de oorlog waren deze sporen of wonden nog diep. 'De zaak 40/61' van Harry Mulisch beschrijft één van de vele processen uit deze tijd tegen de hoge 'piefen' van het nationaal-socialisme uit het oorlogse nazi-Duitsland. Een historisch, waargebeurd verhaal dus. Er is echter een groot verschil met andere verslagen van deze processen uit die tijd. Mulisch schrijft namelijk niet alleen de feiten op, maar zet de berechte Eichmann neer als een levend wezen. Hij probeert te ontdekken wie deze man was en is en wat hem er toe aangezet heeft om bepaalde acties te ondernemen en keuzes te maken.

Voor onervaren lezers met een beperkte woordenschat is dit boek misschien nog net een stap teveel. Mulisch schrijft op hoog literair niveau wat soms lastig te begrijpen en te volgen is. Daarnaast worden er veel Duitse uitspraken geciteerd wat toch enige Duitse woordenkennis vereist. Voor de ietwat meer literaire lezers die houden van een psychologisch, historisch, intrigerend (, etc..) werk is dit zeker een aanrader.

Prachtig boek

Ik heb dit boek besteld en twee dagen later al in huis. Buiten dat, vond de service echt heel goed, het online bestellen en betalen achteraf bevallen mij uitstekend.