Eet mij de psychologie van eten, diëten en te veel eten

Dit boekje over eten en afvallen is de laatste tijd erg populair geworden. Dat was voor mij de belangrijkste reden om het te lezen. En natuurlijk omdat het over een onderwerp gaat waar ik al veel over gelezen en mee geëxperimenteerd heb: eten en vitaliteit.
Het boekje begint met laten zien dat zwaarlijvigheid op vele fronten in onze huidige westerse samenleving in de hand wordt gewerkt en het stelt het nut van afslankmethodes aan de kaak. Het beeld dat geschetst wordt komt mij alleszins redelijk voor: teveel dikmakers in het commercieel verkrijgbare eten, een veel te groot aantal eet-stimuli waar we dagelijks aan bloot worden gesteld en afvalprogramma’s waar je alleen maar van gaat jojo-en.
Daarnaast wordt verteld dat zwaarlijvigheid niet alleen ontstaat door veel of verkeerd eten, maar ook door genetische aanleg. Het eetpatroon van mensen wordt bovendien voor een groot deel bepaald door sociaal-economische omstandigheden. Ook die rederingen zijn heel redelijk.
Tot zover gaat het goed in dit boek. De lezer is heel goed meegenomen naar het belangrijkste statement dat het boek wil maken: het is niet handig en eerlijk om zwaarlijvige mensen te stigmatiseren en te discrimineren; immers de zwaarlijvigheid is niet altijd iets waar men wat aan kan doen. Prima.
Maar dan gaat het mis. Omdat individuen niet per definitie verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor hun zwaarlijvigheid, wordt de schuld en de roep om actie geheel en al bij de overheid gelegd. Die moet met prijsbeleid, voorlichting en regelgeving ervoor zorgen dat willoze burgers ten prooi vallen aan de in hen losgemaakte vetzucht.
Het wijzen naar de overheid als actiehouder is niet alleen weinig hoopgevend, maar geeft aan burgers het beeld mee dat zij slachtoffers zijn die zelf niets aan de situatie kunnen veranderen. Terwijl het juist zo aantrekkelijk is om aan individuen te laten zien dat zij zelf keuzes kunnen maken en zelf voor hun gezondheid kunnen zorgen. Het boek roept op dikke mensen niet te discrimineren, maar bestempeld ondertussen zelf al die burgers als zo willoos en dom dat de overheid voor hen moet gaan zorgen.
Ik zie wel een rol voor overheid of ideële organisaties: zorg voor goede voorlichting aan de consumenten. Maar neem die consument niet zijn autonomie af. Laat hem zelf keuzes maken en geef hem, binnen zijn eigen grenzen en mogelijkheden, juist nog nadrukkelijker de verantwoordelijkheid voor zijn eigen lijf terug.

Bepaalde aspecten van het boek trokken me zoals de beschrijving van genetische aanleg, trucs van de supermarkt en over hoe je voor een groot deel met je hersenen eet. Maar ik vond het boek ook erg normatief beladen, en ik vind het verkeerd dat wetenschap vooral werd ingezet om dat standpunt te dienen. De schrijvers zetten zich af tegen een maatschappij waar de nadruk te zeer ligt op individuele verantwoordelijkheid, omdat zij denken dat gewicht erg onveranderlijk is.
Er wordt bijvoorbeeld verteld hoe lijnen er gemiddeld voor zorgt dat lijners op de lange termijn 1 kilo aankomen. Er worden dan 4 verkeerde vormen van diëten genoemd. Tot slot wordt een geslaagde lijner geciteerd die aangeeft dat de kilo's weliswaar blijvend verloren zijn, maar de desbetreffende persoon geobsedeerd met voedsel bezig is. Positieve verhalen van mensen die gewicht zijn verloren worden niet genoemd. Terwijl ik dat in tegenspraak vind met wat de schrijvers ook beweren; dat veel gewichtstoename mede komt door gebrek aan kennis over wat gezond is. Er worden geen verhalen genoemd over mensen die geleerd hebben wat gezond en ongezond is er hierdoor gewicht blijvend gewicht zijn verloren, of over de aspecten wat lijnen makkelijker maakt om vol te houden (je fitter voelen, meer feitenkennis opdoen, nieuwe gewoontes onder de knie krijgen, echt blij zijn met het resultaat, steun van omgeving, etc.).
Verder vond ik dat er soms wat verkeerde vergelijkingen in het boek stonden. Er werd een wetenschappelijk experiment genoemd waarbij deelnemers zagen hoe iemand electrische schokken kreeg. Zodra ze er niks aan konden veranderen zeiden er een aantal: ''het is de schuld van het slachtoffer''. Vervolgens werd dit feit als argument gebruikt waarom ''dunne mensen'' (want mensen zonder overgewicht zijn automatisch dun volgens het boek) de ''dikke mensen'' verwijten waarom ze zijn aangekomen. Ik vind dat de ene wetenschappelijke test niet geschikt is om uit te gaan van de andere ''wetenschappelijke'' conclusie.
Kort samengevat; het boek bevat wat interessante informatie en wetenschappelijke feiten, maar de conclusies zijn te snel getrokken omwille van een normatief doel.

Ook al heb ik niet veel nieuwe informatie verkregen uit dit boek wat betreft de 'voedingswetenschap', het boek is goed te lezen voor mensen die weinig tot niets afweten van dit onderwerp. Er wordt aan de hand van tientallen wetenschappelijke onderzoeken geïllustreerd wat er bijv. schuilgaat achter de indeling van een supermarkt en welk gedrag dit uitlokt bij consumenten. Helder geschreven, leuke anekdotes en herkenbaar voor menig persoon. Enig minpunt: er wordt veel gesproken over de hoge calorie inname. Volgens het boek moeten mensen minder calorieën tot zich nemen. Daarin spreken een heleboel wetenschappers elkaar tegen: niet minder calorieën zijn gewenst, maar betere bouwstoffen voor je lijf. Van bijvoorbeeld een 'lege' calorie zoals in witbrood raak je niet verzadigd (tevens gedraagt deze calorie zich in je lichaam als suiker, waardoor je meer trek krijgt en dus meer gaat eten; hetzelfde geldt voor de meeste 'light' producten). Van een calorie in een volkoren boekweitproduct raak je wel verzadigd én je lijf kan deze bouwstoffen goed gebruiken. Met andere woorden: de ene calorie is de andere niet. Niet minder calorieën innemen, maar goede calorieën waar je lichaam op kunt bouwen innemen wordt in dit boek totaal overgeslagen. Jammer, want daardoor geven de auteurs van dit boek verkeerde informatie.

‘Eet mij’ van Asha ten Broeke en haar coauteur Ronald Veldhuizen is een geweldig boek! Ik begon het lezen al met grote verwachtingen, gewekt door Ten Broeke’s vorige boek, ‘Het idee M/V’. Ten Broeke schrijft vlot, fris en in een onnavolgbare stijl, zoals ook haar columns in dagblad Trouw laten zien. Ook het nieuwe boek leest als een trein terwijl er wel een hoop informatie wordt overgedragen. Ik viel van de ene verbazing in de andere terwijl ik toch wel het een en ander van eten en dieten weet. Alle info in het boek wordt onderbouwd door wetenschappelijk onderzoek, in de uitgebreide en zeer leesbare noten zijn al deze onderzoeken terug te vinden en eventueel na te lezen.
Voor iedereen die weleens of vaker tobt met haar/zijn gewicht, voor iedereen die weleens een hip dieet heeft geprobeerd en toch weer aankomt, voor iedereen die denkt dat al die dikkerds maar eens wat meer ruggengraad moeten tonen, is dit boek een eye- opener van formaat!

Dit boek is geweldig. Ik zal nooit meer op dezelfde manier door een supermarkt lopen. Het bevat enorm veel eye-openers en is geschreven op een zeer prettige en toegankelijke manier. De invalshoek waarbij alle vooroordelen en gemeenplaatsen worden afgeschud heeft tot een verfrissend boek geleid dat geen gelijke kent over het onderwerp. Alles is erg goed onderbouwd met het laatste wetenschappelijk onderzoek en er wordt geen opmerkelijke uitspraak gedaan of hij gaat wel gepaard met heldere en overigens leuke noten.

Het boek Eet mij brengt op dezelfde leesbare manier wetenschappelijke kennis en gezond verstand analyse bij elkaar als Het idee m/v dat deed. Het lijkt soms of we alleen maar een machientje zijn, waar calorieën in gaan en een deel verbrand wordt door beweging. Maar zo simpel is het niet. We kunnen maar ten dele ons machientje instellen. We hebben maar beperkte invloed op hoe veel calorieën er naar binnen gaan. Als we echt iets aan overgewicht willen doen, dan heeft het geen zin om alle verantwoordelijkheid bij individuele mensen te leggen. Het boek biedt wel tips over wat je zelf aan je eetgewoonten kan doen (calorieën moet je eten, niet drinken bijvoorbeeld, of vervang elk jaar één slechte gewoonte door een goede), maar ook hoe we onze volksvertegenwoordiging en de industrie tot verantwoording zouden moeten roepen. Actie dus!

Een boek dat verwijst naar Alice in Wonderland van Lewis Carroll trekt direct mijn aandacht. 'Eet mij' van Asha ten Broeke en Ronald Veldhuizen doet dat dan ook. Nadat Alice in een konijnenhol is verdwenen, groeit ze razendsnel door het eten van een stukje cake dat voorzien was van de aanmoediging 'eet me'. De Westerse wereldbevolking wordt ook alsmaar zwaarder. Dat gaat niet zo snel als bij kleine Alice maar de groei zit er onmiskenbaar in. Met veel wetenschappelijke verwijzingen, interviews en anekdotes laten de auteurs zien hoe dat komt. Wat blijkt? Wij kunnen er eigenlijk niet zoveel aan doen. Dat we dikker worden ligt aan de holbewoners van vroeger. Als ze iets smakelijks - liefst voorzien van veel vet - konden verorberen dan waren ze gek als ze dat hapje lieten geen. Je weet immers maar nooit wanneer je volgende maal zich aandient. Ook onze genen spelen een grote rol. En niet te vergeten die vermaledijde marketingtrucs van supermarkten en andere voedselwalhalla's.

De auteurs zijn een beetje de mythbusters van de maag. Ze ontheiligen allerlei mythes over de wijze waarop wij op voedsel reageren. Niet onze maag maar onze hersenen bepalen of we genoeg hebben gegeten. En dat de grootte van het bord waarvan we eten, mede bepaalt of we denken (en voelen) dat we genoeg hebben gehad.

En diëten is maar onzin, zo laten de auteurs van het boek zien met allerlei sprekende voorbeelden en onderzoeken. Eerst vond ik dat wel een fijne gedachte - kan ik toch lekker eten wat ik wil - maar al verder lezend bekroop me een ongemakkelijk gevoel. Waar Alice in het boek steeds meer verandert van een speelbol van haar omgeving tot een meid die zelf de touwtjes in handen neemt, daar voel ik me een gevangene van mijn genen en mijn omgeving. Heb ik zelf dan niets te willen? Dat is een gedachte waar ik me bij weiger neer te leggen.

Gelukkig komen de auteurs aan het einde van het boek met enkele tips waarmee je toch weer het heft (een beetje) in eigen handen kunt nemen. Bijvoorbeeld: doe 's ochtends boodschappen wanneer je nog fris bent. Ga niet hongerig naar de supermarkt, eet van kleinere borden en zo zijn er nog een paar tips die heel logisch overkomen maar die ik zelf niet zo snel zou bedenken.

Eet mij is een heel interessant, prettig leesbaar boek over obesitas, diëten, gezonde voeding, ongezonde voeding en de verleidingen waar we mee te maken krijgen als het om eten gaat. De auteurs hebben er veel aan gedaan om het onderwerp zo breed mogelijk te benaderen. Zo komen onze vooroordelen over dikke mensen aan de orde, die niet altijd blijken te kloppen. Enkele zaken blijken zeer belangrijk te zijn bij het ontwikkelen van obesitas, zoals de invloed van de omgeving op je eetpatroon, de buurt waar je woont heeft hier invloed op. Maar dik zijn blijkt ook vaak genetisch bepaald, een belangrijk punt dat vaak onder tafel wordt geschoven. Heeft lijnen dan eigenlijk wel effect? Ook je inkomen is van grote invloed op het wel of niet kunnen aanschaffen van gezonde maaltijden. Verder blijkt dat we makkelijk te conditioneren zijn, de gewoonte van een zak chips bij een bepaald tv-programma is snel aangeleerd. Zelf deed mij dit meteen denken aan een collega die me vertelde dat ze tijdens een saunabezoek altijd taart neemt, “dat hoort er nu eenmaal bij”. Dat geeft wel te denken. In het boek worden allerlei onderzoeken aangehaald. Desondanks is het geen theoretisch en saai boek geworden, maar boeiend en af en toe zelfs verbazingwekkend. Het boek eindigt met wat leuke tips en ideeën. Tijdens het lezen heb ik al met veel mensen over dit boek gesproken, iedereen heeft zo zijn of haar eigen ideeën over dik zijn. Een interessant gespreksonderwerp en je komt beslagen ten ijs als je Eet mij hebt gelezen.

Het boek, geschreven door een psycholoog en een bioloog, geeft op licht-wetenschappelijke manier een (andere) kijk op eten, op honger en op dik/dun-zijn. Het leest makkelijk en vermakelijk en onder het lezen had ik de neiging de informatie die ik erdoor opdeed te delen met andere mensen. 'Wist je dat het uitmaakt of je winkelt met een mandje op wielen of met een karretje? Het karretje duw je van je af en het mandje trek je met je mee. Als je iets van je afduwt - het karretje - heb je minder de neiging om er iets in te stoppen.' Ik schreef in een notitieboekje: 'Wilskracht is een spier. Span je de spier (te) lang aan, dan verslapt hij vanzelf.'
En zo gaat het in het boek de hele tijd door. Ik leerde er veel van en ik kijk nu heel anders naar mijn bord met eten en ga anders om met mijn gevoel van honger.
Het mooie aan dit boek is dat zelfs de voetnoten ontzettend interessant zijn en informatie geven over waar je welk onderzoek terug kunt vinden of in welk boek er nog meer over te lezen is. En dat komt goed uit, want ik heb over sommige onderwerpen nog (meer) vragen gekregen.

Hoera! Hoera! Hoera! Ten Broeke heeft haar sporen al verdiend op het gebied van populaire wetenschap. De samenwerking met Veldhuizen heeft wederom in een zeer leesbaar maar daarom niet minder doorwrocht boekwerkje geresulteerd.