Tranen van de krokodil over de snelle evolutie van onze hersenen

Vroon begint zijn boek met de uitleg dat “de wetenschap” niet bestaat. Binnen de wetenschap zijn vele manieren van kijken naar de realiteit en hoe deze te interpreteren. De reden waarom Vroon hiermee begint, is om uit te leggen dat ook in de psychologie verdeeldheid heerst. Hij noemt daarbij de drie belangrijkste psychologische stromingen die allen op een andere manier kijken en interpreteren: het behaviorisme, de psychoanalyse en de cognitieve psychologie. Hij stelt dat misschien “de onenigheid mede voort vloeit uit kenmerken van het object van de psychologie. De mens zou een verdeeld wezen kunnen zijn.” Vroon stelt dat wij mensen een vat vol tegenstrijdigheden zijn. Hoe vaak doen of laten we iets waarvan we ogenblikkelijk spijt hebben of vertonen we onbegrijpelijk gedrag, ook voor ons zelf. “Dit roept de vraag op hoe de mens is gebouwd, of er primitieve, fylogenetisch oude processen in hem werken en in hoeverre zijn geest samenhang vertoont.”

Daarmee is het bruggetje gelegd naar waar het Vroon om gaat. De evolutie van de mens
zou herkenbaar zijn in onze hersenen, die bestaan uit deelsystemen met verschillende fylogenetische ouderdom, die relatief zelfstandig functioneren. Deze structuren worden wel het reptielenbrein, het zoogdierbrein en het mensachtig brein genoemd. En de onderlinge samenwerking tussen deze “breinen” zou niet altijd even gladjes verlopen. De mens is “een wezen vol uitersten die elkaar slecht verdragen.” Dat komt omdat de evolutie bij elke verstoring bouwt op wat reeds bestaat en niet compleet nieuwe wezens vormt. Er is dus sprake van “stapeling” van de verschillende hersenen en een gebrekkige integratie daartussen. Kortom: die verschillende biologisch-evolutionair ontwikkelde hersenen die lastig samenwerken, zou ook voor de psychologie wel eens verregaande consequenties hebben en een interessante theorie kunnen opleveren voor zoveel onverklaarbaar, tegenstrijdig gedrag van de mens. Tevens verklaart deze driedeling waarom er binnen de psychologie zo verschillend naar de mens wordt gekeken. Elk van de drie genoemde stromingen richt zich op een “ander” brein in de mens.

Het is een aansprekend idee dat Vroon hier presenteert en hij geeft de nodige voorbeelden die dit zouden kunnen ondersteunen. Het probleem met het boek is dat naar mijn idee Vroon te veel wilt. Het biologische idee van de drie gestapelde, gebrekkig samenwerkende hersenen, wil hij vertalen naar de drie hoofdstromingen in de psychologie. Om dat te kunnen doen, bombardeert hij de lezer met zeer uiteenlopende wetenswaardigheden, al dan niet bewezen feiten, opmerkingen, overpeinzingen en zijweggetjes en haalt er diverse andere wetenschappelijke disciplines bij, waarbij ik me afvraag of hij deze disciplines goed genoeg beheerst om hier wat zinnigs over te zeggen. Dat “zwalken” van het een en dan weer naar het ander en dan weer terug, maakt het soms een chaotisch en vermoeiend boek om te lezen, hoewel Vroon regelmatig samenvat wat hij heeft geschreven.

Dit alles neemt niet weg dat Vroons idee van de gestapelde, gebrekkig samenwerkende hersenen zeer interessant is en de consequenties hiervan voor de psychologie, rechtspraak en beleid intrigerend zijn en het zouden verdienen om nader onderzocht te worden. Maar dan wel graag wat meer gestructureerd en overzichtelijker dan dit boek.